فلسفه علم، اپیدمیولوژی و کرونا - بلاگ پو

الکس برادبنت استاد فلسفه در دانشگاه ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی است. حوزه پژوهشی او فلسفه علم (علیت، تبیین و پیش بینی) است و در فلسفه اپیدمیولوژی مرجعیت دارد. اپیدمیولوژی، علم مطالعه سلامت جمعیت با بهره گیری از پژوهش های آماری- مقایسه ای در گروه های مختلف است که در سیاست گذاری سلامت و پزشکی نقشی جدی ایفا می نماید، اما به ندرت در گستره پژوهش ژرف فلسفی قرار گرفته است. برادبنت اولین کتاب در زمینه فلسفه اپیدمیولوژی را نوشته است. در همه گیری کرونا که اپیدمیولوژی به صدر اخبار راه یافته است همه از میزان ابتلا، شیوع و مرگ ومیر پرس وجو می کنند، تاملات یک فیلسوف اپیدمیولوژی خواندنی است:

• فلسفه در میانه بحران کرونا چه حرفی برای گفتن دارد؟

فلسفه در میانه بحران کرونا چه حرفی برای گفتن دارد؟ این سوالی است که ذهن بسیاری از فیلسوفان را این روزها مشغول کرده است. پاسخ به این سوال، سخت است و البته این امر، دغدغه ای است که درباره بسیاری از رشته های دانشگاهی دیگر، حتی علوم سخت و رشته های کاربردی همچون اقتصاد نیز وجود دارد. با آنکه از فیزیک دانان و اقتصاددانان چنین انتظاری نیست، از فیلسوفان انتظار می رود بتوانند به این پرسش پاسخ دهند، بااین حال، بسیاری از ما پاسخی که برای خودمان قانع کننده باشد، نداریم.

من در این دوره پاره ای از نظراتم را منتشر کرده و چند مصاحبه هم انجام داده ام. در جریانم که معدودی از فیلسوفان دیگر نیز چنین کرده اند، بااین حال، فیلسوفانی را می شناسم که در مواقعی بحرانی مثل همه گیری اخیر، از بی فایده بودن فلسفه دم می زنند. این روزها، نظر تخصصی یک دانشمند رایانه را دیدم [که در تلاش برای اظهارنظر درباره بحران کرونا] صرفا به توضیح ماهیت رشد نمایی (exponential growth) بسنده کرده بود؛ مفهومی که همه ما در آموزش ریاضیات پایه با آن آشنا شده ایم و هرکس علاقه مند به محاسبه نرخ سود مرکب باشد (به عنوان مثال در فرایند وام) با آن روبرو خواهد شد. در همه گیری اخیر، علوم رایانه ای هنوز نتوانسته اند شکوه و اقتدار خود را به رخ بکشند و خبری از یادگیری ماشین (Machine learning) که در مقالات ادعا می شد ظرف چند هفته می تواند به مدل های پیش بینی دست پیدا کند، نیست.

اینها در مجموع نظر من را تایید می نماید: هنوز یادگیری ماشین و اپیدمیولوژی تعامل معناداری ندارند. پرسش اینجاست که چرا در مقایسه با فیلسوفان، دانشمندان علوم رایانه (منظورم همه آنها نیست، خیلی از آنها پا را از حوزه تخصصی شان فراتر نمی گذارند)، در مقام اظهارنظر فراتر از تخصص خود، چنین اعتمادبه نفس بالایی دارند.

• هیچ کس متخصص همه گیری کووید19 نیست

همه گیری کووید19 به تمامی در انحصار هیچ تخصصی نیست. این شرایطی نوظهور است. وقتی با مسائلی نو روبرو می شویم، تخصص ها دیگر چندان به کار نمی آیند؛ این امری بود که پژوهش های اقتصادی در بحران سال 2008 و نیز نظرسنجی ها در انتخابات سال 2016 آشکار کردند. البته وجوهی از همه گیری کرونا با تخصص های مختلف مرتبط است.

اپیدمیولوژیست های بیماری های واگیر می توانند الگوهای سرایت را پیش بینی کنند، اما ماجرا محتاج چیزی به مراتب بیشتر از اینهاست. به بیان دقیق تر، پیش بینی پیامدهای مداخلات با پیش بینی الگوهای سرایت بیماری فرق می نماید. پیش بینی پیامدهای مداخلات مستلزم درک و مهارت استنباط علی است [که امری فراتر از تخصص اپیدمیولوژی است] همان طور که طرفداران رویکرد پیامدهای ممکن (potential outcomes approach) به درستی به آن توجه کرده اند.

به همین دلیل، انتساب یک نتیجه، پس از وقوع آن، به یک مداخله خاص، تنها زمانی معنا خواهد داشت که بدانیم آن مداخله را با چه مداخله دیگری باید مقایسه کرد. اگر از این دست مقایسه ها غفلت شود -که معمولا می شود- اثبات اینکه [اگر فلان مداخله انجام نمی شد] مبتلایان می مردند کار بسیار سختی است. اپیدمیولوژیست های بیماری های غیرواگیر ممکن است درکی از چارچوب مفهومی، روش شناسی، اصطلاحات و مسائل موجود در پژوهش های همه گیری داشته باشند، اما آنها لزوما خبرگی افزون تری درباره موضوع [کرونا] نسبت به سایر متخصصان حوزه سلامت ندارند؛ چون تفطنی به مبانی [فلسفی] اپیدمیولوژی پیدا نکرده اند.

دانشمندان سایر رشته ها حتی ممکن است شرایطی بدتر از مردم عادی داشته باشند؛ زیرا مانند آن دانشمند علوم رایانه که در بالا به آن اشاره شد، به اشتباه تصور می کنند تخصص آنها به موضوع مرتبط است و با انجام این کار [ربط دادن تخصص خود به کرونا] مسئله را تا حد بچگانه ای ساده می کنند یا افاضات نابجا می فرمایند (به نظر من اپیدمیولوژی نزد دانشمندان سایر رشته ها عموما جایگاه شایسته ای نیافته است).

حال به اقتصاد و سیاست نظر کنیم. اقتصاددانان تنها در صورتی می توانند پیامدهای همه گیری و عواقب مداخلات کنترل آن را پیش بینی کنند که پیش بینی های اپیدمیولوژیست ها را در اختیار داشته باشند؛ آنها [در اصل] در پی ارزیابی تاثیرات پیش بینی های اپیدمیولوژیک هستند. البته از این نباید گذشت که اپیدمیولوژیست ها و تا حدودی اقتصاددانان (گرچه اقتصاددانان معمولا از اپیدمیولوژی بیماری های واگیر چندان اطلاعی ندارند) تاثیرات سلامت بر سیاست های اقتصادی را مورد مطالعه قرار داده اند.

• عرصه کار فلسفی

در این اوضاع، به باور من فیلسوفان می توانند نقشی بسزا داشته باشند. من بیشتر به تحلیل هزینه/فایده در مداخلات سلامت عمومی علاقه مندم؛ به ویژه غفلت از تاثیراتی که مداخلات مقابله با ویروس کرونا بر سلامت [مردم] در جای جای این جهان متنوع می گذارد. بدیهی است که خلا مهمی وجود دارد که من را [به تامل فلسفی] ترغیب می نماید.

در ژوهانسبورگ -جایی که عموم مردم کمتر مطالعه می کنند- من در آسایش به پژوهش مشغولم. آفریقا همواره با قحطی نرد عشق باخته است (افرادی این را توهین می دانند، اما واقعیت همین است). [در آن سوی جهان نیز] گلدمن ساکس پیش بینی کرده است که تولید ناخالص ایالات متحده در سه ماه آینده 24 درصد کاهش پیدا کند. اگر همه گیری کرونا جان کسی را در آفریقا نگیرد، عجیب و استثنائی خواهد بود.

در منطقه ای که فقط سه درصد جمعیت بیش از 65 سال دارند، در صورت وقوع همه گیری، ممکن است مرگ ومیر حتی بیشتر از انتظار باشد (البته هیچ شواهدی نداریم که شرایط همه گیری کرونا با اچ آی وی متفاوت باشد). از شروع همه گیری در آفریقای جنوبی هفته ها می گذرد و به تازگی دو مورد از مرگ ومیر گزارش شده است [در زمان ترجمه مقاله مرگ ومیر به بیش از 50 نفر رسیده است].

بااین حال، جامعه اپیدمیولوژی (حداقل به شهادت آنچه در توییترم می بینم) توجهی به عواقب مداخلاتش بر سلامت مردم ندارد [و استدلال می نماید که] همه گیری، بدون مداخلات سلامت عمومی هم بالاخره تاثیر اقتصادی خود را خواهد گذاشت. زمینه [اجتماعی-فرهنگی] هم عموما نادیده گرفته می شود. به نظر می رسد این رشته [اپیدمیولوژی] به واسطه تاکید مدام بر گزاره هرچه تدابیر مقابله با همه گیری شدیدتر باشند، تحسین برانگیزترند در جا زده است.

به طرز تناقض آمیزی، دیدگاهی که بر جنبه های اجتماعی [سلامت و بیماری] پافشاری می کرد، دیگر خریداری ندارد؛ درصورتی که هنوز زمان زیادی صرف دفاع از این ادعا می شود که فقر علت بیماری است و به اشتباه از آن غفلت شده است. آیا چنین می نماید که من از دانشی که به آن علاقه مند بوده ناامید شده ام و [قصد دارم مشکلم را] با فلسفه به مثابه رویکردی انتقادی در میان بگذارم؟ [ما به تاملاتی از این دست نیازمندیم] جهان با ویروسی روبرو است که می تواند در کشورهای ثروتمند با جمعیت مسن تلفات بیشتری بگیرد، اما تمهیداتی که این کشورها طراحی کرده اند [داعیه جهانی دارد] و توجهی به زمینه های محلی در آن دیده نمی شود. آیا این قابل توجه نیست؟

حرف های دیگری برای گفتن و ایرادات بسیاری برای دریافت وجود دارد؛ من می کوشم آنها را به زودی در متون آکادمیک بیاورم، اما در حال حاضر هر جا که فکر کنم موثر باشد، به اظهارنظرهای خود در همین قالب ادامه خواهم داد. در این شرایط، حرف من این است که پیش روی فیلسوفان مسائل متعددی برای تحلیل و مداقه در مفهوم همه گیری وجود دارد. دغدغه ام فقط این مورد خاص [کرونا] نیست، بلکه به تامل در مفهوم همه گیری نظر دارم.

نکات مورد اشاره لزوما به پیچیدگی شکافتن اتم نیست، بلکه می تواند به سادگی پیشنهاد برداشتن ممنوعیت فروش سیگار باشد. بااین حال، آنچه برای ما مفید است، کاربست مهارت های تفکر انتقادی در مسائلی است که با آنها روبرویم. گرفتار شدن در دام دسته بندی های جناحی نه تنها چیز خاصی به ما نمی افزاید، بلکه آنچه را که در دانشکده های فلسفه به آن می بالیدیم نیز می ستاند. ما در شرایطی قرار داریم که آمار و اطلاعاتی که بر مبنای آنها تصمیم گیری می شود، در دسترس عموم است و در انحصار یک رشته واحد نیست.

در این گیرودار، تفکر عقلانی نیز در سایه ترس از کرونا، پریشان شده است. از طرفی تحلیل فنی کارشناسان نیز به راحتی در دسترس است. این شرایط برای کسی که در پی آن است که توان تحلیلگری اش را خارج از قیدوبند رشته ها به کار بندد، ایدئال است. از این رو این چند عنوان به نظرم شایان تامل است:

یکم. چگونه وقتی تدابیری [برای مقابله با همه گیری کرونا] طرح ریزی می کنیم، می توان پیامدها و عواقب آن را محدود و مدیریت کرد؛ [به ویژه] مواردی که در آنها منافعی داریم (این موضوعی اخلاقی است که من به آن علاقه مندم).

دوم. ماهیت پیش بینی های بجا و حساب شده (من در زمینه سلامت عمومی روی این موضوع کار می کنم، اما حرف های بیشتری برای گفتن هست).

سوم. معرفت شناسی شواهد [یا وثاقت اعتماد به شواهد علمی و نظر متخصصان] در زمانی که اطلاعات حداقلی [درباره موضوع] در دسترس است.

چهارم. وزن دهی [و اولویت بندی] حقوق گروه های مختلف [در دریافت خدمات پزشکی] با لحاظ اینکه [همواره] ترجیح دادن چیزی به بهای از دست رفتن چیز دیگری است [مثلا انتخاب میان] مرگ جوانان و سالمندان [وقتی منابع درمانی محدود است] (البته کووید19 بچه ها را نمی کشد، آنها در کشورهای فقیر دسته دسته از قحطی می میرند).

سایر متخصصان می توانند عناوین دیگری پیشنهاد دهند، اما باید مراقب بود که این نظرورزی ها مبتنی بر تفکر انتقادی باشد، نه جلب موافقت مردم [به هر قیمتی]. من بسیار امید دارم که شاهد کاربردی سازی سطحی و سردستی چنین عناوینی نباشیم: خطر استقرا (inductive risk) و ویروس کرونا، تعریف سلامت و ویروس کرونا؛ حقوق انسانی و ویروس کرونا و نظایر آن.

روشن بگویم، حرف من این نیست که چون کرونا درمانی ندارد باید به این مسائل پرداخت، بلکه این موضوعات را حتی زمانی که درمان کرونا کشف شود نیز شایسته بررسی می دانم. شعار من در مطالعاتم در فلسفه اپیدمیولوژی این است: رویکردی فلسفی به موضوعات اپیدمیولوژیک؛ یا فلسفه ورزی درباره اپیدمیولوژی. [این امر] مباحث فلسفی جدیدی را پیش می آورد، اما این هدف اصلی نیست. هدف و طرح [اصلی] شناسایی مسائل جدید است، نه ایضاح و فهم مسائل قدیمی در قالبی نو که اصلا موضوعیتی ندارد. دیگر بار تاکید می کنم، بازفهم مسائل قدیمی در قالبی نو صرفا از رهگذر شناسایی مسائل جدید ممکن خواهد بود.

• فراخوانی لشکر فیلسوفان

مهارت فیلسوفان و ارزش فلسفه، در مباحث کلاسیک آن خلاصه نمی شود. توانایی و قابلیت فلسفه در تفکر اثربخش درباره [مسائل] غریب، نوپدید، آزاردهنده، چالش برانگیز و حتی شرم آور عیان خواهد شد. همه گیری کرونا واجد تمامی این ویژگی هاست. بیایید دست به کار شویم.

:https://dailynous.com

مترجمان: دکتر علیرضا منجمی و دکتر حمیدرضا نمازی

منبع: روزنامه شرق

• ده درنگ در باب بیماری کرونا

• اولین دانش آموخته فلسفه دین دانشگاه تهران رییس موزه تاریخ علوم پزشکی شد

0nlysms.ir: تنها پیامک | مجله موفقیت، پزشکی، خانواده، تکنولوژی، گردشگری، استارتاپ

thailandnet65.ir: سفر به تایلند | تور تایلند ارزان، تور لحظه آخری، تور نوروز بهار، تابستان، پاییز، زمستان