به بهانه رادی، به کام حامیان رادی - بلاگ پو

در ایران اما چنین رویه ای جاری و ساری نیست. شخصیت های مهم ادبی و هنری می آیند و می فرایند و چیزی از آنان نوشته نمی شود. اگرچه از گذشته نه چندان دور سنتی با نام جُنگ یا جُنگ نامه رایج بوده است؛ اما شکل و شمایل این آثار بر پایه تقدیر و تحسین است، نه نقد و بررسی. در مدل غربی، نویسنده دست به واکاوی هنرمند می زد و تلاش می کند از دل آثار و نوشته های او به سرنخ های تازه ای از افکار و آرای دست یابد. در ایران شرایط جور دیگری است. حداقل در حوزه تئاتر کتابی مشابه The Cambridge Companionها ندیده ام. حتی کتابی که جواد عاطفه درباره عباس نعلبندیان تدارک دیده و قرار است چیزی شبیه آثار کمبریج باشد هم نتوانسته خود را به این ساحت نزدیک کند. همه چیز به یک نوع پراکنده گویی خلاصه می شود و هر کسی از هر دری، هر چیزی درباره یک نفر گفته است. نه چارچوبی در میان است و نه محتوای قابل تأملی و در نهایت شده طرف آدم خوبی بود و خدا رحمتش کند.

در چنین وانفسایی کتاب رادی نامه به دستم می رسد. محصول اتاق فکر بنیاد رادی برای تجلیل از یکی از نمایشنامه نویسان شاخص کشور. اکبر رادی بدون شک نقش مؤثری بر تئاتر ایران، به خصوص پس از انقلاب داشته است. شکل نوشتاری او به رئالیسم شاعرانه پس از انقلاب کمک کرد. در نبود ساعدی و بیضایی، این رادی بود که نسل تازه را از آن خود می کند. رادی نامه قرار نشانی از این تأثیر باشد. کتاب مجموعه مقالات نیست. به عبارتی Companion نیست. کتاب شامل پنج نمایشنامه است. همه مونولوگ و به سفارش بنیاد رادی. یعنی نویسندگان گزینشی است و حاصل میل اولیه نویسندگان نیست. از نویسندگان خواسته شده براساس یکی از متون رادی، مونولوگی بنویسند. محمد چرمشیر، ابراهیم پشت کوهی، مهدی میرباقری، مژگان خالقی و مهسا طالبی رستمی نویسندگان این مجموعه شده اند.

خوانش متون جالب است. نه از این جهت که دید تازه ای از رادی به ما می دهد؛ بلکه می تواند نشانی باشد از شیوه تأثیرگذاری رادی بر نسل پس از خود. می توان گفت در رادی نامه هیچ نشانی از رادی دیده نمی شود. همه چیز همان طور است حدس زده می شود. وقتی چرمشیر می نویسد مرا به یاد همان چرمشیر ناگهان کبوتری می اندازد. همان چرمشیری که از زبان یک ماهی مونولوگ می نویسد و یا در روبروه با زنان عصر قاجار، واگویه می نویسد. او شیوه نوشتاری خودش را برمتن رادی قالب می کند.

همین موضوع درباره مژگان خالقی صادق است. خوشبختانه چند نمایش از خالقی دیده ام که یک موردش مونولوگی است درباره زنی افغان. ادبیات خالقی نضج یافته است و نمی توان دیگر او را از آنچه در دست دارد، دور کرد. متن خالقی وجه زنانه متن رادی است. او زنانگی شخصیت های رادی را برجسته می کند و آن را در مرکز قرار می دهد. برای کسانی که با متن پلکان آشنایند، قابل درک است در آن زن ها چندان وجه پررنگی ندارند؛ اما خالقی بلبل را از مرکز نمایش به بیرون پرت می کند و جای او را به محترم می دهد.

از پنج متن مذکور، چهار متن با موضوع زن ها نوشته شده است. در دو متن نویسنده خود را در مرکز ماجرا قرار داده است و سایه اش بر رادی سنگینی می کند. برای مثال پشت کوهی به جای بازی کردن با نمایشنامه های رادی به سراغ نامه های او رفته است و آنها را از زبان چند زن بازخوانی می کند.

نتیجه کار می تواند جالب باشد. اینکه پنج نویسنده، پنج نمایشنامه نویس در روبروه با رادی به چه چیزی دست یافته اند؛ اما نمی توان میراث رادی در نمایشنامه نویسی ایران را از آن استنتاج کرد. همه چیز شبیه همان جُنگ ها می شود. کسانی که شیفته شخصی هستند و برای ارج نهادن به جایگاه او حاضر به تمجید از اویند؛ اما خبری از نقادی او نیست. اما کمی مکث می کنم. به نظرم رادی نامه واجد وجه نقدی است؛ اما غیرمستقیم. اینکه نویسندگان در ادای دین خود به رادی، فرم رادی را نادیده می گیرند. حتی شخصیت های او را. رادی نویسنده مونولوگ نیست، هرچند جایی در آثارش تلاش می کند مانیفست بدهد؛ ولی بامداد او در از پشت شیشه ها مانیفستش را در تک گویی خلاصه نمی کند. کنش بی کنش او، با آن یأس نشسته در دیالوگ ها مانیفست رادی جوان می شود. پس عدول پنج نویسنده از فرم رادی خود بدل به نوعی اعتراض می شود. حتی شکل روبرو بنیاد با رادی بیشتر شبیه رویکردهای پست مدرن است، آن هم در روبرو با رادی که حداقل به سنت مدرنیسم ایرانی نزدیک است. پنج خرده روایت از کلان روایت رادی، خود بدل به نقد فرم رادی می شود. اینکه نویسندگان دل شان نمی خواهد دیگر رادی باشند و او را تکثیر کنند؛ اما از او عاریه می گیرند و در ظرف خود حلش می کنند.

رادی نامه بی شک روزی سندی خوب برای ارزیابی نسبت رادی با جامعه انتهای قرن چهاردهم خواهد بود؛ اما هنوز جای Companionها در ایران خالی است. جایی که یک نویسنده رادی نامه را واکاوی کند و نسبت ها را مو به مو ذکر کند.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

cruisero.ir: کشتی کروز: سفری لوکس و در عین حال مقرون به صرفه به اقیانوس ها