ارگ کریم خانی؛ یادگاری دوران زندیه در شیراز - بلاگ پو

ساخت ارگ بین سالهای 1766 و 1767 میلادی انجام شد و کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه نمود و ساخت بنا را بسرعت انتها برد. این بنا در دوره زندیه به عنوان محل استقرار حکومت و در دوره قاجاریه به عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده گشت. همچنین عبدالحسین میرزا فرمانفرما حکمران فارس دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا را صادر کرد.

در زمان سلسله پهلوی از ارگ به عنوان زندان استفاده شد. در سال 1350 این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. این بنای عظیم اکنون تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اداره می شود و از چند سال پیش کار بازسازی این بنا شروع شده است تا به عنوان موزه عظیم فارس مورد استفاده قرار گیرد.

ارگ کریمخانی یا زندان کریم خان از جاذبه های دیدنی شهر شعر و ادب است. این بنای باشکوه و زیبا را کریمخان زند معروف به وکیل الرعایا در در سال 1180 هجری قمری بنا کرد. وی بعد از به قدرت رسیدن و انتخاب شیراز برای مقر فرمانروایی خود، تصمیم گرفت به مانند میدان نقش دنیا اصفهان، میدانی وسیع در شمال شیراز قدیم بسازد. این میدان در گذشته توپخانه نام داشت که در ضلع شمال آن دیوانخانه کریمخان، در ضلع شرقی میدان بازار وکیل و چندین کاروان سرا، در جنوب میدان حمام و مسجد وکیل، در جنوب غربی آن باغ و در غرب میدان ارگ و اندرونی قرار داشت.

ارگ کریمخان در طی زمان کاربری های گوناگونی به خود دیده است. روزگاری این ارگ مکان زندگی و سلطنت کریمخان محسوب می شد. بعد از فتح شیراز توسط آقا محمد خان قاجار، به دلیل خصومت و دشمنی که با کریمخان داشت؛ دستور تخریب بعضی از بناهای کریمخانی را صادر کرد و به دنبال این تصمیم تعدادی از بناهای عصر زندیه از جمله حصار شهر تخریب شدند. خوشبختانه بنای ارگ از تخریب محفوظ ماند و از آن به عنوان دارالحکومه امرایی استفاده شد که از طرف حکومت مرکزی به امیری و استانداری فارس برگزیده شده بودند.

در دوره قاجار فرمانروایان و حاکمان، بنا بر به سلیقه های شخصی، دخل وتصرف هایی زیادی در ارگ کریمخان داشتند؛ از جمله اینکه در حیاط مرکزی دست به ایجاد یک سلسله عمارت زدند که با معماری ارگ سازگاری نداشت. آن ها همچنین روی نقاشی های دوران زندیه را پوشاندند و تزییناتی دیگر مطابق با سلیقه خود ایجاد کردند. از آنجایی که گچ به راحتی روی لایه های قبلی گچ قرار نمی گرفت، سطح دیوار را با تیشه خراشیدند و تخریب زیادی در بنا ایجاد کردند.

ارگ کریمخانی در دوره پهلوی سرنوشت دیگری را تجربه کرد و در سال 1310 با ساخت مرکز شهربانی به زندان شهربانی تغییر کاربری داد؛ به همین علت آسیب زیادی به آن وارد شده است. جهت اسکان زندانیان، تالارها را دو طبقه کردند و هرکدام به چهار تا 6 سلول تبدیل شدند. سطح نقاشی های عصر قاجاریه را با گچ پوشاندند و بنا به احتیاج گرمازایی و روشن کردن آتش، سطح اتاق ها با لایه ای از دوده پوشیده شد. در مقابل ارسی ها نیز دیواری به ضخامت 50 سانتی متر کشیدند.

در سال 1350 این ارگ در اختیار اداره فرهنگ و هنر وقت نهاده شد و محل تحویل دفتر فنی حفاظت آثار باستانی شد. در حال حاضر نیز زیر نظر وزارت میراث فرهنگی واقع شده است و به عنوان موزه عظیم فارس شناخته استفاده می شود. ارگ کریمخان در 14 خردادماه سال 1351 با شماره ثبت 918 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری ارگ کریمخان

پلان ارگ کریمخان شیراز مستطیل است و از دو بخش نظامی و مسکونی تشکیل شده است. مساحت این ارگ 13 هزار متر مربع و زیربنای آن چهار هزار متر مربع است. در ساخت این بنا هنرمندان و معماران نامی آن موقع حضور داشتند و آن را با بهترین مواد و مصالح در سریع ترین زمان به انتها رساندند.

معماری ارگ کریمخان به شیوه اصفهانی و از نوع معماری درونگرا است. بیرون این بنا ساده و بی آلایش است و درون آن تزیینات ظریف و زیبا به کار رفته است. در بالای سردر ورودی ارگ کاشی کاری زیبا و چشم نواز از نوع هفت رنگ دیده می شود که صحنه نبرد رستم و دیو سفید را به تصویر کشیده است و قدمت آن به دوره قاجار برمی شود. بعد از ورودی، هشتی واقع شده است که با عبور از آن وارد حیاط ارگ می شوید.

بخش مسکونی ارگ کریمخان سه جبهه شمالی، جنوبی و غربی را شامل می شود. هر ضلع دارای یک ایوان ستون دار با دو ستون سنگی است. در دوره قاجار ستون های اصلی ایوان های جنوبی و غربی برداشته شدند و ستون های چوبی با تزیینات مارپیچی جایگزین شد. در دو طرف هر ایوان تالار و میان تالارها، دو راهرو، دو طبقه و 6 اتاق وجود دارد.

در تالارهای ارگ کریمخان ارسی کار شده است؛ ارسی به پنجره های چوبی گفته می شود که در آن از شیشه های رنگی استفاده شده و به صورت کشویی عمودی باز و بسته می شود. سقف تالارها به صورت دو پوش ساخته شده اند و سقف کاذب دوم با فاصله نسبت به سقف اصلی ایجاد شده است. سقف داخلی، طاق دار با مقرنس های گچی است و با نقاشی ها و تذهیب های بسیار زیبایی تزیین شده است که از نقاشی های عصر صفوی الگو گرفته اند. در ترسیم این نقاشی ها از موادی مانند طلا، جیوه، شنگرف، گل اخرا و سایر مواد معدنی استفاده شده است.

حمام ارگ کریمخان

در جبهه شمالی ارگ کریمخان حیاط خلوت به همراه چند اطاق کوچک مجزا از سایر مجموعه اطاق های ارگ جای گرفته است. در چهار گوشه بنا در کنار برج ها چهار حیاط خلوت با حوضی در مرکز آن نهاده شده است که احتمالا کاربردهایی از قبیل ایجاد سرویس دهی و آشپزخانه داشته اند. در قسمت جنوب شرقی ارگ حمامی از دوره زندیه هنوز پا برجا است.

رختکن حمام ارگ کریمخان به صورت هشت ضلعی است. سقف رختکن از یک عرق چین آجری ساده تشکیل شده است که در گوشه های آن ترنج های آهک بری زیبایی دیده می شود. جالب ترین قسمت این حمام چهار ستون سنگی یک پارچه محسوب می شود که در داخل گرمخانه قرار دارند و روی آن ها تزیینات بسیار جالبی کار شده است. در کف حمام دالان هایی وجود دارد که در اصطلاح به آن ها گربه رو می گویند. کاربرد گربه رو ها انتقال حرارت و دوده های داخل تون از گرمخانه به دودکش ها برای خروج آن ها است؛ ضمن اینکه در این فرآیند کف حمام نیز گرم می شده است.

امنیت ارگ کریمخان شیراز را برج، بارو و خندقی تامین می کرد که دورتادور آن حفرشده بود. دیوار این ارگ با استفاده از آجر، ساده و بدون تزیینات بنا شده است. ارتفاع دیوار به 12 متر می رسد که در پایه سه متر و در بالا 2.8 متر ضخامت دارد. برج های مدور و سه طبقه ارگ نیز حدود 14 متر ارتفاع دارند و در چهار گوشه آن دیده می شوند.

ارگ کریمخان در شهر شیراز، مرکز استان فارس واقع شده است و یکی از جاهای دیدنی شیراز به حساب می آید. این ارگ در مرکز شهر و در میدان شهرداری واقع شده است.

آدرس ارگ کریمخان: شیراز، ابتدای خیابان کریم خان زند، نبش میدان شهرداری

wonder-hanger.ir: واندر هنگر | مجله معرفی کالاها و خدمات و تولید داخلی

10az10.ir: مجله سرگرمی، مجله گردشگری، موفقیت، پزشکی، سلامت، مد و لباس