باغ نگارستان ؛ قتلگاه قائم مقام ادیب - بلاگ پو

مطلب حاضر بخشی از یک مقاله پژوهشی است که این واقعه را بازخوانی می نماید.

خاندان قائم مقام فراهانی ساکن تبریز بوده اند. نسب این خاندان به حضرت زین العابدین(ع) می رسد. در صدرالتواریخ آمده است که این خاندان از دوره صفویه به صورت موروثی در امور دیوانی حکومت های ایران مشارکت داشته اند. 3 شخصیت برجسته این خاندان عبارتند از: میرزا عیسی و دو فرزندش با نام های میرزا ابوالقاسم و میرزا موسی. سیدابوالقاسم قائم مقام متولد 1158 شمسی در روستای مهرآباداراکو درگذشته 1214 شمسی در تهران است. پدرش میرزا عیسی و مادر او دخترعموی میرزا عیسی و دختر میرزا محمدحسین وفای فراهانی از وزیران دولت زند بود. اجداد او صاحبنام بودند و چندتن از آنان به خدمات مهم دولتی اشتغال داشتند. وی زیر نظر پدر دانشمند خود تربیت یافت و در تهران کارهای پدر را انجام داد و در شروع جوانی علوم متداول را آموخت. (نسب نامه قائم مقام: ص378) میرزاابوالقاسم قائم مقام فراهانی صدراعظم محمدشاه قاجار بوده و در برخی از کتب تاریخی از میرزا ابوالقاسم در کنار میرزا تقی خان امیرکبیر و سیدجمال الدین اسدآبادی با تجلیل یاد شده و گفته شده که در راه احیای استقلال و تجدید موقعیت اجتماعی و مالی ایران کوشیده اند. تاریخ اجتماعی ایران: ج5: ص21) میرزا ابوالقاسم در بدو امر بنا به وساطت پدرش در دستگاه حاجی ابراهیم خان بود، که منشآت دولتی را او می نگاشت و بدواً به شفاعت و تقویت حاجی ابراهیم خان در سلک خدمتگزاری دیوان درآمده، رفته رفته به آن همه مقامات رسید. (صدرالتواریخ، ص14)

• میرزا ابوالقاسم و ادب فارسی

  میرزا ابوالقاسم تنها مرد سیاست نبود، بلکه در عالم شعر و ادب نیز استاد بود. وی یکی از پیشروان تجّدد ادبی است و اسلوب ساده نویسی را مؤصل ساخت. (چهل سال تاریخ ایران: ج اول، ص167) در عالم فضل و ادب در ایران به منزله ستاره درخشانی است و نثر فارسی کنونی ما در اثر اصلاحاتی است که آن دانشمند ادیب نموده است. نثر وی شیرین و قابل فهم توصیف شده است. یکی از ساده ترین منشأت او نامه ای است که به زن جان مکدنالد و خواهر سرجان مالکم معروف نوشته که قسمتی از آن را نقل می کنیم: علیاجاه صدارت دستگاه عصمت و عفت همراه، خواهر خجسته اختر مهربان بی بی صاحب، امید از رأفت و رحمت خداوند یگانه دارم که هرجا باشید به خوشوقتی و کامیابی بگذرانید. از رفتن شما بسیار ملالت و دلتنگی دارم، به این سبب که دوست حقیقی من ایلچی بزرگ دولت دائم القرار انگلیس، تنها مانده است و سخت اندیشه ناکم که از الم تنهایی و مفارقت شما، خدا نخواسته بر او ناخوش بگذرد، از آب وهوای این مملکت دلگیر شود. حق اینست که هرگز راضی به رفتن شما نبودیم، از اندیشه اینکه حبّ وطن بر شما غالب باشد و منعی که بکنیم بر خاطر شما ناگوار آید، سکوت کردیم. حالا بحمداللّه به ممالک انگلند و اسکاتلند که موطن اصلی و مسکن مألوف شماست، رسیده اید و آنچه اینجا بر شما بد گذشته بود، تلافی آن را در خوشگذرانی های آنجا نموده اید. (تاریخ اجتماعی ایران: ج8، ص153)

مجازات حق گویی

این مرد فاضل خدمتگزار را به گناه حق گویی در صفر 1251 قمری به امر محمدشاه دستمالی در حلقش فروبرده، او را خفه کردند تا هرگز زبان به انتقاد نگشاید و با نیش قلم دل نازک مستبدان و ستمگران را نیازارد. مرحوم حاجی میرزا یحیی دولت آبادی درباره نحوه به قتل رسیدن و خاکسپاری وی چنین می نویسد: پنج یا شش روز قائم مقام را در حوضخانه زیرزمینی نگارستان نگاه می دارند برای تحلیل بردن قوای جسمانی او و اینکه شاید از گرسنگی بمیرد، از دادن غذا به او خودداری می کردند، تا شب آخر صفر اسماعیل خان قراجه داغی، که یکی از اشقیا و سرهنگ فراشخانه و میرغضب باشی بود با چند میرغضب وارد حوضخانه شده و بر سر او ریخته او را بر زمین می زنند. قائم مقام، با وجود ضعف و ناتوانی که دارد، برای استخلاص خود مقاومت می نماید، به طوری که بازوان او مجروح شده خون جاری می شود، بالاخره دستمالی در حلق او فرو برده و او را خفه می نمایند و آن دهانی را که به پهنای فلک بود و برای خدمت به ایران فداکاری می کرد برای همواره می بندند.

شبانه نعش وی را در گلیمی پیچیده بلافاصله بر استری بسته به حضرت عبدالعظیم(ع) می فرستند که آنجا مدفون شود. از متولی آستانه نقل شده است که اذان صبحی بود، در را کوبیدند، از خدام کسی حاضر نبود، من خود رفته در را گشودم. دیدم چند نفر از غلامان کشیک خانه نعشی را وارد کردند. گفتند: شاه فرموده این نعش را دفن کنید. پرسیدم: کیست؟ گفتند: قائم مقام. خواستم غسل داده کفن کنم، راضی نشدند و گفتند مجال نیست و البته چنین دستور داشته اند. بالجمله حامل یک عالم علم و فضل، با ملبوس تن در صحن امامزاده حمزه(ع)، جنب مزار شیخ ابوالفتح رازی، به خاک سپرده می شود. (صدرالتواریخ: ص 148)

• پژوهشگر تاریخ

برخی از خدمات ارزشمند میرزا ابوالقاسم فراهانی

تربیت میرزاتقی خان امیرکبیر: از دوران کودکی و در زمان حیات میرزاعیسی قائم مقام فراهانی در خانواده او رفت وآمد داشت. پس از درگذشت میرزای بزرگ، نزد فرزندش میرزاابوالقاسم درس خواند و از خرمن اندیشه های ناب و دریای جوشان دانش او خوشه چید و مقام علمی شامخی به دست آورد. تعلیم و تربیت امیرکبیر و نوع دروس که میرزا ابوالقاسم و پدرش به او آموختند و همچنین استعداد ژرف و شگرف میرزاتقی خان سبب شد تا پلّه های ترقی را یکی پس از دیگری پشت سربگذارد. قائم مقام در این باره می گوید: حقیقت این است که من به کربلایی قربان حسد بردم و بر پسرش می ترسم... این پسر خیلی ترقیات دارد و قوانین بزرگ به روزگار می گذراند.

توجه به فرهنگ و ادب: قائم مقام در بُعد فرهنگی نیز اقدام های مؤثّری انجام داد. او سیر نزولی فرهنگ ایران را که تقریباً از دوره صفویه به بعد شروع شد، در این دوره منظّم کرد و از میزان الفاظ و عبارت های نامفهوم و غیرمصطلح کاست، زیرا نثرهای سنگین و سخت برخی از منابع گذشته جاذبه ای نداشت و اهل دانش آنها را نمی پسندیدند. قائم مقام در این رابطه دو کار عمده و شاخص انجام داد که همچون اقدامات دیگرش از صفحات روشن کارنامه اش محسوب می شود:

• ساده سازی الفاظ و عبارت های فارسی
• تغییر شیوه نوشتن و تبدیل آن به روشی که امکان بهره برداری سریع آن وجود داشته باشد.
• سهل و ساده سازی نوشته های دوران صفوی
• تغییر شیوه خطّ ناخوانا در نامه ها
• تبدیل نوشته ها از حالت طوماری به کتاب.

قائم مقام علاقه زیادی به شعر، شاعری، تحقیق و نویسندگی داشت و چون خودش شاعری توانا و نویسنده ای با ذوق و محقّقی اندیشمند بود، در زمان او فعالیت های ادبی پیشرفت فراوانی کرد و به همین واسطه، دربار شاه پذیرای شاعران و نویسندگان شد.

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

chinaro.ir: چین: سفر به کشور پهناور و باستانی، پکن، شانگهای ،گوانجو و هانگزو

asiaro.ir: آسیا رو: سفر به آسیا، جنوب شرقی آسیا، آسای مرکزی و خاورمیانه