خانه ها محل نگهداری فیلم ها نیستند - بلاگ پو

حالا پس از قریب نیم قرن، آوازه رفاقت اینجایی سید و قدرت به آن سوی مرزها رسیده، آن هم به مدد پیشرفت تکنولوژی و عزم و اراده و همتی مثال زدنی و البته عشق به سینما. خوشبختانه چند سالی است که فیلم های شاخص و ماندگار سینمای ایران، هم در داخل و هم در خارج از کشور، بازسازی و بازسازی می شوند و تماشای نسخه های بسیار باکیفیت آنها، حکم غبارزدایی اساسی از تاریخ را دارد.

برای شیفتگان سینما که سال ها عادت نموده بودند نسخه های بی کیفیت فیلم های ایرانی را ببینند و چهره های سید و قدرت و مش حسن و آقای حکمتی و هاشم و اتابک و ... را از لابه لای انبوه خط وخش ها و قاب های محو و رنگ و رورفته حدس بزنند، حالا فرصتی برای تازه کردن دیدارها پیش آمده، آن هم با وضوح چشمگیر و جلوه های درخشان تصویری و کیفیت های بلوری (blu-ray) و فول اچ دی و 1080. سال گذشته بود که نسخه باکیفیت شطرنج باد به کارگردانی محمدرضا اصلانی که توسط بنیاد مارتین اسکورسیزی بازسازی شده بود، به دست علاقه مندان سینما رسید که هیچ ربطی به آن نسخه بی بنیه و مهجور قبلی نداشت.

در سال های اخیر هم به همت فیلمخانه ملی ایران و کوشش کارشناسان ایرانی، برخی فیلم های مهم سینمای قبل و بعد از انقلاب که نسخه های بی کیفیتی داشتند، بازسازی شدند و جلوه تازه ای یافتند. برخی از این فیلم ها همچون خانه خدا (ابوالقاسم رضایی)، یک اتفاق ساده (سهراب شهید ثالث)، باد صبا (آلبر لاموریس)، گاو (داریوش مهرجویی)، ناخدا خورشید (ناصر تقوایی)، یا ضامن آهو (پرویز کیمیاوی)، اربعین (ناصر تقوایی)، بازمانده (سیف ا... داد)، دونده (امیر نادری)، دیده بان (ابراهیم حاتمی کیا)، طلسم (داریوش فرهنگ)، جاده های سرد (مسعود جعفری جوزانی) و پرده آخر (واروژ کریم مسیحی) در چند سال اخیر در جشنواره دنیای فیلم فجر و در بخش نمایش فیلم های کلاسیک بازسازی شده به نمایش درآمدند.

نمایش نسخه باکیفیت و کامل فیلم گوزنها و قبل تر انتشار نسخه بازسازی شده شطرنج باد و بازسازی برخی دیگر از آثار سینمایی که به یک فرایند مثبت تبدیل شده، بهانه ای شد تا در گفت وگو با لادن طاهری، مدیر فیلمخانه ملی ایران و مرکز اسناد و آثار تصویری کشور، به فعالیت های این مجموعه و موضوع بازسازی فیلم های ارزشمند تاریخ سینما بپردازیم که یکی از ضرورت های اساسی در زمینه فرهنگ و هنر است.

اقدام ارزشمند بازسازی فیلم های مهم قدیمی سینمای ایران توسط فیلمخانه ملی ایران ازچه زمانی کلید خورد و اجرایی شد؟

بدیهی است که عملیات بازسازی در فیلمخانه ها، همیشه با نگهداری عجین شده است. بنابراین باید گفت بازسازی فیلم های آسیب دیده از اولین روز حیات مجدد فیلمخانه ملی ایران و مرکز اسناد و آثار تصویری کشور یعنی نیمه نخست سال 1363 شروع شد. از زمان پیدایش تصویر متحرک تا ظهور ویدئو، مهم ترین مبنا برای نگهداری تصاویر متحرک فیلم بوده است، اما نوار سلولوئید به دلیل ساختار و کیفیت شیمیایی مواد تشکیل دهنده اش با هر میزان دقت و تجهیزاتی که نگهداری گردد، فرایند نابودی و تجزیه را دیر یا زود طی خواهدکرد. از عمر بسیاری از اسناد دیداری و شنیداری گنجینه فیلمخانه ملی ایران بیش از یکصد سال گذشته است. متاسفانه نگاتیو برخی از فیلم ها در اختیار فیلمخانه قرار نگرفته است، نسخه های پزتیو بسیاری از فیلم ها نیز از فرط تکرار نمایش در سینماها و همچنین نگهداری طولانی مدت در مکان های نامناسب در همان سال ها، آسیب های جدی دیده اند و بسیاری از آنها با به کارگیری تجهیزات و امکانات آنالوگ قابل اصلاح و بازسازی اساسی نیستند. به همین جهت فیلمخانه ملی ایران در 30سال گذشته با فراهم کردن شرایط محیطی مناسب تر برای افزایش عمر فیلم ها، انجام برخی اقدامات اصلاحی و بازسازیی روی فیلم ها، شست وشو و غبارزدایی، ترمیم شکستگی دندانه ها و جلوگیری از افزایش خشکی و شنمایندگی آنها از ورود آسیب های تازه و جدی تر به فیلم ها پیشگیری به عمل آورده است.

متر و معیار انتخاب فیلم ها برای بازسازی چیست؟ آیا اولویت ها یا گروهی برای انتخاب آثار دارید یا خود صاحبان فیلم ها و کارگردانان و تهیه نمایندگان سفارش و پیشنهاد بازسازی می دهند؟

آنچه امروز در فیلمخانه ملی ایران انجام می گردد کاری دائمی، پرزحمت، پردقت و پرحوصله برای ترمیم، اصلاح و احیای تصاویری است که تا به امروز از خطر نابودی کامل و تاراج ایام نجات یافته اند و با تمام وجود کوشش شده تا اسناد بصری، همگام با بهره برداری صحیح در حال حاضر برای نسل های آینده محافظت شده و باقی بمانند. بنابراین گرچه تک تک فریم های موجود احتیاج به محافظت و بازسازی دارد لیکن همیشه اولویت با فیلم های ارزشمند تاریخ سینما و میراث با ارزشی همچون اسناد و آثار به جای مانده از روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، هشت سال دفاع مقدس، مناسبات سیاسی و اجتماعی مهم و... بوده است.

آمار دقیقی دارید که چند فیلم و چه فیلم هایی تا به امروز بازسازی شده؟

با فاصله زمانی کمی نسبت به آنچه در دنیا، درخصوص اصلاح و بازسازی فیلم ها انجام شد، فیلمخانه ملی ایران با ترمیم و احیای فیلم های اون شب که بارون اومد و گاو، قدم در این راه سخت و سخت گذاشت و با فیلم های باد صبا (آلبر لاموریس)، برای آزادی (حسین ترابی)، ناخدا خورشید (ناصر تقوایی)، حاجی آقا آکتور سینما (اوانس اوگانیانس)، پرده آخر (واروژ کریم مسیحی) و... این راه ادامه پیدا کرد. چیزی که روزگاری دستیابی به آن آرزوی ما بود هم اکنون با دقت و کیفیت بسیار بالا و به دست جوانان متخصص ما درحال انجام است و این سطح از تخصص در این منطقه جغرافیایی از دنیا منحصر به فرد است.

چه فیلم هایی در نوبت بازسازی قرار دارند؟

از نظر فیلمخانه ملی ایران تمامی آثار تصویری موجود، در حکم اسنادملی این سرزمین هستند و حتی یک فریم از هیچ فیلمی نباید از دست برود و اگر بودجه، تجهیزات، نیروی انسانی ماهر و زمان داشته باشیم، همه فیلم ها باید مرتبا در فرایند حفظ و نگهداری و بازسازی و بازآفرینی قرار گیرند.

چند نیروی متخصص روی بازسازی هر فیلم کار می نمایند و این کار معمولا چقدر زمان می برد؟

فعالیت در فیلمخانه ملی ایران به صورت زنجیره پیوسته ای است که از لحظه ورود یک فیلم شروع می گردد، بنابراین تمام بخش های فیلمخانه اعم از همکاران لابراتوار (شست وشو، چاپ و ظهور، بازسازی آنالوگ و...)، کارشناسان بازبینی و فهرست نویسی، کارشناسان آرشیو، کارشناسان اسکن و در نهایت بازسازی و اصلاح رنگ در این فرایند به صورت کاملا تخصصی مشارکت دارند.

هزینه بازسازی آثار چقدر است به طور متوسط و معمول؟

واضح است که حفظ، بازسازی و احیای میراث تصویری که در گنجینه ملی ایران نگهداری می گردد، کاری بسیار پرهزینه و دقیق و احتیاجمند دانش، سرمایه و فناوری بسیار پیشرفته است. همچنین به دلیل حجم انبوه این فیلم ها ضروری است که این دانش و فناوری در دسترس متخصصان همین مرز و بوم باشد. بنابراین کوشش شد که به جای ارسال نسخه های فیلم های آسیب دیده به خارج از کشور برای احیا و بازیابی، تجهیزات، امکانات و دانش احیای دیجیتال اسناد دیداری و شنیداری در ایران فراهم گردد. خوشبختانه چند سالی است که این امکانات و دانش فنی آن در ایران فراهم شده و به مرور کار بازسازی دیجیتالی فیلم های مهمی از تاریخ سینمای ایران صورت گرفته و تعداد بیشتری در مرحله انجام است که این موضوع علاوه بر تأمین امنیت فیلم ها، عملا سبب صرفه جویی در هزینه و پیشگیری از خروج ارز از کشور شده است.

احیانا یاری اقتصادی هم از خانه سینما یا سازمان سینمایی دریافت می کنید؟ در این خصوص ردیف بودجه ای برای این امر مشخص شده است؟

فیلمخانه ملی ایران از نظر ساختار تشکیلاتی، زیرمجموعه سازمان امور سینمایی و سمعی و بصری است. بنابراین در راستای سیاست ها و برنامه های آن سازمان هر ساله بودجه و امکانات اقتصادی تخصیص داده می گردد. البته فیلمخانه ملی ایران با تمام مؤسسات وابسته به سازمان سینمایی ازجمله خانه سینما، بنیاد سینمایی فارابی، موزه سینما، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و... همکاری متقابل دارد.

برخی معتقدند فرایند بازسازی آثار کمی با کندی صورت می گیرد و باید شتاب بگیرد. آیا این امکان وجود دارد؟

اهداف و وظایف فیلمخانه ملی ایران کاملا تبیین شده است. جمع آوری، حفظ و نگهداری یک نسخه از تمامی فیلم های سینمایی ایرانی، تهیه گنجینه ای از عکس های صحنه، پوستر و آنونس فیلم های سینمای ایران، تهیه شناسنامه کامل برای تمامی مجموعه، فهرست نویسی و طبقه بندی اسناد دیداری و شنیداری، ایجاد آرشیو نوار ویدئو در کنار آرشیو فیلم، همکاری مستمر با فیاف (فدراسیون بین المللی آرشیوهای فیلم)، حفظ لابراتوار آنالوگ، ایجاد لابراتوار دیجیتال و اصلاح و بازسازی دیجیتال فیلم های سینمای ایران، طراحی و ساخت ساختمان و فضایی متناسب با استانداردها برای نگهداری بهینه از گنجینه اسناد و آثار سینمایی؛ به طور کلی هدف ما طی این سال ها حفظ فریم به فریم اسناد و آثار تصویری کشور بوده است. همان طور که می دانید بیشتریت قریب به اتفاق فیلم های فیلمخانه ملی ایران در سال های گذشته از انبار استودیوها، سینماها و آرشیوهای خصوصی تهیه و به مخازن فیلمخانه ملی ایران منتقل شده است.

پاره ای از این کپی های نمایشی، به دلیل نگهداری در شرایط نامطلوب، در دسترس نبودن نگاتیو، آسیب جدی پزتیو، عملیات نامناسب لابراتواری در زمان ساخت و نمایش های مکرر با آپارات های مستعمل از آسیب و گزندهای طبیعی و غیرطبیعی مصون نمانده و دچار تخریب فیزیکی شده اند؛ چراکه آثار تصویری اعم از فیلم، عکس، اسلاید، نوارهای ویدئو و غیره ماهیت شیمیایی آسیب پذیری دارند و اگر در شرایط مناسب، از لحاظ نور، حرارت، رطوبت نسبی، دوری از تشعشعات، گرد و غبار و... نگهداری نشوند بر اثر فعل و انفعالات شیمیایی و تأثیر انواع قارچ ها و باکتری ها تجزیه می شوند. این شرایط در مورد فیلم های ساخته شده بر نوارهای سلولوئید بسیار جدی است و موجب رنگ پریدگی و خسارت های بی شمار دیگر خواهد شد. تخریب و آسیب های واردشده به این فیلم ها امکان هرگونه بازسازی به صورت آنالوگ یا لابراتواری را از بین می برد و تنها کاری که می توان روی این دسته از فیلم ها انجام داد، شست وشو و غبارزدایی، ترمیم شکستگی دندانه ها و جلوگیری از خشکی و شنمایندگی مقطعی آنها است؛ بنابراین متخصصان تایید خواهند کرد برای رسیدن به نتیجه عالی در این خصوص دقت نظر و صرف وقت و هزینه بالا ضروری است و قطعا نتیجه عالی در این فرایند بسیار تخصصی با شتابزدگی و عجله به دست نخواهد آمد.

مخاطبان علاقه مند به سینما چطور می توانند این آثار را ببینند؟ ممکن است به ظرفیت اکران این آثار هم فکر گردد؛ به ویژه آثار سینمای بعد از انقلاب و آنها که مشکل ممیزی ندارند از این نظر شاید بخشی از هزینه ها هم برگردد؟

در مورد بحث اکران باید گفت بیشتر فیلم های موجود در فیلمخانه دارای مالک خصوصی بوده و موضوع اکران در حیطه اختیارات ما نیست و تابع قوانین و مقررات خاص خود است، اما فیلمخانه ملی ایران با نمایش عمومی این فیلم ها در مراسم سینمایی، جشن ها و جشنواره های داخلی و خارجی، موقعیتی فراهم کرد تا علاقه مندان پیروز به دیدن ماحصل این کوشش ارزشمند بشوند و گزارش های مفصلی درباره شیوه و فرایند بازسازی و بازسازی دیجیتال این فیلم ها در مطبوعات و سایت های فرهنگی و هنری منعکس شده است. ناگفته نماند کلیه نمایش های فیلمخانه ملی ایران، غیرتجاری است و سینما تک ها یا کانون های فیلم هم به وسیله عضویت اعضا تشکیل می شوند.

فیلمخانه ملی ایران که سهم مهمی در حفظ بسیاری از آثار سینمایی دارد اما چرا فیلم ها درسینمای ایران به حال و روز نامناسبی می افتند و مثل سینمای آمریکا و اروپا از ابتدا برای حفظ و نگهداری آنها کوشش نمی گردد و چرا حتی برخی فیلم های سال های اخیر هم کیفیت خوبی ندارند؟

در منابع مربوط به تاریخ سینما نقل شده است90درصد فیلم های صامت تاریخ سینمای آمریکا که تا انتها دهه 1920 فراوری شده اند و 50درصد فیلم های صدادار آمریکایی که تا انتها دهه1940 ساخته شده اند، به دلیل بی مبالاتی یا بی توجهی در حفظ و نگهداری و بازسازی، دیگر در اختیار علاقه مندان و پژوهشگران نیستند یا گم شده اند یا مشمول تاراج ایام و نابوده شده اند و با هیچ کوششی جایگزینی برای آنها پیدا نخواهد شد. مورخان و پژوهشگران سینمایی، این خسران را ضایعه ای جبران ناپذیر برای تاریخ سینما و فرهنگ دیداری و شنیداری دنیا می دانند.

سال هاست فیلم های گمشده، بخش عمده و مهمی از حلقه مفقودشده تاریخ سینمای دنیا است. این درحالی است که خوشبختانه در ایران، نسخه های بسیار خوب و قابل قبولی از اولین فیلم های تاریخ سینما (حاجی آقا آکتور سینما و دختر لر) موجود است. البته ضرورت حفظ و نگهداری فیلم ها به عنوان میراث تصویری یک کشور، امروز برکسی پوشیده نیست. در بسیاری از نقاط دنیا این خود سینماگران هستند که فیلم هایشان را در اختیار فیلمخانه ها قرار می دهند تا در شرایط استاندارد نگهداری گردد و نسل آینده بتواند از آن بهره گیرد. متاسفانه این مهم هنوز میان برخی فیلمسازان و سینماگران ما جایی ندارد و کسانی هستند که با تصور این که انبارها، موتورخانه ها و گاراژهایشان فضای مناسب و کافی برای نگهداری فیلم هایشان دارد، از تحویل آن به فیلمخانه ملی ایران سر باز زده اند و همین موضوع سبب از بین رفتن بخشی از میراث تصویری کشورمان شده است. این مسأله تنها شامل سینماگران ما نمی گردد. افرادی هستند که فیلم های خانوادگی ارزشمندی را در قالب فیلم 8 یا 16 میلی متری در خانه هایشان نگه داشته اند، ارزشمند از این لحاظ که گاهی این فیلم های خانوادگی حاوی تصاویر اشخاصی است که دیگر میان ما نیستند یا مکان هایی است که ممکن است الان دیگر وجود نداشته باشند و حتی وسایل زندگی و نوع پوشش اعضای خانواده در آن موقع، سند بصری مفیدی برای پژوهشگران، جامعه شناسان و متخصصان سایر رشته هاست. از این رو پیشنهاد فیلمخانه ملی ایران در کنار تاکید بر این حقیقت مهم که خانه ها محل نگهداری فیلم ها نیستند این است که افرادی که صاحب چنین اسناد و تصاویری هستند آنها را به فیلمخانه ملی ایران تحویل دهند تا ضمن ثبت آثارشان در دفتر اسنادملی در کنار برخورداری از یک فایل دیجیتال که فیلمخانه در اختیار آنها قرار می دهد، از فیلم هایشان هم به شیوه بهتری در طول زمان نگهداری گردد. بنابراین همچنان با افتخار می گوییم با کوشش همه همکاران فیلمخانه ملی ایران اجازه نمی دهیم حتی یک فریم از گنجینه اسناد و آثارملی کشور از بین برود.

همچون میراث ملی

از آنجا که در عصر اطلاعات و فناوری، اسناد و آثار شنیداری و دیداری بخشی از ثروت های ملی و اموال عمومی هر سرزمینی محسوب می شوند و لاجرم باید همچون سایر میراث ملی حفظ، نگهداری و با امانت و مراقبت کافی به نسل های بعدی منتقل گردد، فیلمخانه ها تاسیس شده اند؛ همان گونه که موزه ها بنا شده اند تا صندلی حفظ و نگهداری آثار و اشیای باستانی کشورها باشند.

فعالیت و کوشش مستمر فیلمخانه ملی ایران برای گردآوری، حفظ، بازسازی و عرضه مواد تصویری، به مثابه بخش پراهمیتی از میراث فرهنگی ایران گام اساسی و بسیار مهمی محسوب می گردد. این فعالیت و کوشش از یک سو برای کشف و دستیابی به فیلم های گمشده و همچنین پوسترها، عکس های صحنه و دیگر اسناد مربوط به سینمای ایران بوده است، و از دیگر سو اتخاذ روش های علمی و بین المللی برای طبقه بندی، سازماندهی اطلاعات، ایجاد شرایط محیطی مناسب تر و ایمن برای نگهداری اسناد و البته تدوین ضوابط علمی و کاربردی به منظور استفاده صحیح از مواد موجود در این گنجینه ملی.

گردآوری تعداد قابل توجهی از آثار میراث دیداری و شنیداری ملی در چند دهه اخیر و فرایند رو به تصاعد فراوری فیلم های دیجیتال وظایف خطیر دیگری را پیش روی فیلمخانه ملی ایران قرار داده که مهم ترین آنها بازسازی آثاری است که به دلیل ساختار و کیفیت شیمیایی مواد تشکیل دهنده، نگهداری در شرایط نامطلوب و یا نمایش های مکرر دچار تخریب فیزیکی شده اند. این فرایند که از مدتی پیش شروع شده، فرآیندی است بسیار پرهزینه و دقیق که احتیاج به دانش، سرمایه و فناوری بسیار پیشرفته دارد و اگر چه به دلیل حجم گسترده فیلم ها، محدودیت امکانات فنی، اقتصادی و نیروهای متخصص به کندی پیش رفته اما تا به امروز دستاوردهای مهم و ارزشمندی به همراه داشته است.

رسوایی ساواک در اروپا!

این نیما حسنی نسب، منتقد سینما بود که اولین بار خبر خوب بازسازی فیلم گوزن ها را در صفحه شخصی اش در اینستاگرام منتشر کرد. او بعد از انتشار یک خبر که حکایت از حضور گوزن ها در بخش regained جشنواره روتردام هلند داشت، در پست دیگری به نقش مهم احسان خوشبخت، پژوهشگر و منتقد سینما در بازسازی فیلم گوزن ها اشاره نمود و نوشت: دوست قدیمی و گرامی من، احسان خوشبخت، در این سال ها برای شناخت و سپس شناساندن سینمای ایران در سطح دنیای بسیار کوشید و حاصل کارش در معرفی آثار شاخص سینمای ما در مجامع و جشنواره های بین المللی تاثیر جدی در نگاه تازه و متفاوت به فیلم های سینمای هنری و عامه پسند ایران داشته است. لابه لای حرف های مداوم ما درباره سینمای ایران، او درباره پیروزیت گوزنها در خارج از کشور و فهم درست مخاطب فرنگی از جزییات و حس و حال ساخته مسعود کیمیایی تردید داشت. چند نمایش سینماتکی فیلم به همت خوشبخت، این تصور را تصحیح و ارزش های مسلم فیلم را در مواجهه با هر مخاطبی آشکار کرد.

به گفته حسنی نسب، نسخه ای که به همت خوشبخت و یاری دوستانی در داخل و خارج در جشنواره روتردام به نمایش درمی آید، از یک پرینت 35میلی متری به شدت آسیب دیده و پرخط و خش شاهکار کیمیایی سرهم شد و حتی نماها و صحنه های قبلا حذف شده هم به آن اضافه شده است. نکته جالب دیگر این که انتها تحمیلی فیلم توسط ساواک و دستگاه سانسور وقت هم به لطف فیلمخانه ملی ایران به این نسخه اضافه شد و نمایش فیلم در رتردام شامل این انتها آلترناتیو هم خواهد بود.

منبع: علی رستگار - سینما / روزنامه خبرنگاران

pariha.com: پریها مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.

kurdeblog.ir: مجله سرگرمی و گردشگری