خبرنگاران درباره عبدالحسین سپنتا - بلاگ پو

صنعت سینما بر خلاف دیگر صنایع خیلی زود به ایران راه یافت. تنها 2 سال پس از اختراع سینما، میرزا ابراهیم خان صحاف باشی تهرانی با اجازه مظفرالدین شاه به اروپا رفت و در بازگشت با خود یک دستگاه آپارات و مقداری فیلم تک حلقه ای به همراه آورد.

از 1276 خورشیدی که صحاف باشی به قول خودش رسم موسیوگری را در اروپا آموخت تا 1312 خورشیدی که سپنتا نخستین فیلم ناطق فارسی را ساخت، چندین تن در امور فنی و تکنیکی باعث رشد و پیشرفت این هنر و صنعت مدرن شدند.

میرزا ابراهیم خان عکاس باشی (1279)؛ اولین فیلمبردار ایرانی

صحاف باشی در واقع نخستین شخصی بود که به فکر ایجاد یک سالن سینما افتاد. از عکاس باشی می توان به عنوان نخستین فیلم بردار ایرانی نیز نام برد. پس از عکاس باشی، چند تنی دیگر نیز پا به میدان گذاشتند تا نوبت رسید به خان بابا معتضدی که کار فیلم برداری را به صورت حرفه ای ادامه داد. او که در آغاز بیشتر مستند ساز بود در 1309 خورشیدی یک فیلم داستانی بلند با نام ابی و رابی ساخت. آوانس اوگانیانس که از شاگردان معتضدی بود، کارگردانی همین فیلم بلند را برعهده گرفت. ابراهیم مرادی از مردان با ذوق و فعال سینما به همین گروه مبتکران تعلق دارد. زیرنویس فارسی برای فیلم های خارجی از جمله ابتکارات اوست.

آبی و رابی ساخته اوانس اوگانیانس (1309) نخستین فیلم صامت ایرانی

عباس بهارلو مورخ سینمای ایران در کتاب 100 چهره سینمای ایران درباره تاثیر سپنتا در سینمای ایران نوشته است: عبدالحسین سپنتا در شکل گیری و تحول سینمای ایران نقش و سهمی اساسی و متناقض داشته است. از 9 فیلم نخست فیلم سازی در ایران (1315-1309) پنج فیلم متعلق به او است : دختر لر (با همکاری اردشیر ایرانی، 1312)، شیرین و فرهاد (1313)، فردوسی (1313)، چشم های سیاه (1315) و لیلی و مجنون (1315). این فیلم ها در هندوستان و با مساعدت اقتصادی و فنی استودیوهای امپریال فیلم (بمبئی)، کریشنافیلم (بمبئی) و کمپانی ایست ایندیا (کلکته) ساخته شدند و از لحاظ نحوه داستان پردازی و پیشرفت های فنی نسبت به فیلم هایی که آوانس اوگانیانس و ابراهیم مرادی در ایران ساخته بودند، امتیازهای چشمگیری داشتند و در بالا بردن سطح توقع تماشاگران تأثیر به سزایی گذاشتند. نقش سپنتا از این لحاظ در شکل گیری و تحول سینما در ایران مثبت بود؛ اما از آنجا که همین فیلم ها موجب شدند، امکانات محدود فیلم سازی در ایران از هم بپاشند و امثال اوگانیانس و مرادی تا سال ها بعد عطای فیلم سازی را به لقایش ببخشند و در واقع نتوانند با امکانات محدود داخلی در مقابل حریف مجهز به امکانات فیلم سازی هندوستان قد برافرازند، نقش او منفی بوده است. به عبارت دیگر، پیروزیت دختر لر، به عنوان نخستین فیلم ناطق ایرانی و نیز کمبود امکانات فیلم سازی در ایران مانع از آن شد که اوگانیانس و مرادی بتوانند تمام قوای دماغی خود را وقف به این صنعت نمایند.

دختر لُر نخستین فیلم ناطق فارسی 1312 خورشیدی

زندگی نامه سپنتا

عبدالحسین شیرازی مشهور به عبدالحسین سپنتا در چهارم خرداد 1286 خورشیدی در تهران دیده به دنیا گگردد. پدرش غلام رضا شیروانی نام داشت و سال های کودکی و نوجوانی عبدالحسین تحت نظر دایی اش محمدحسن شیرازی سپری شد. او تحصیلات خود را در مدرسه سن لویی، مدرسه زرتشتیان تهران، استوارت مموریان کالج اصفهان و کالج آمریکایی تهران گذراند، او به موضوع تاریخ و فرهنگ علاقه بسیار داشت. سپنتا پس از تحصیل در مدرسه آمریکایی های تهران برای ادامه تحصیلات به هندوستان رفت. در کارنامه سینمایی سپنتا فیلم نامه نویسی، شاعری، آوازخوانی، بازیگری، تدوین فیلم و مجری گری وجود دارد.

سپنتا در 1306 خورشیدی نخستین روزنامه اش را با نام دورنمای ایران منتشر کرد که پس از اندک زمانی تعطیل شد. او روزنامه دیگری با نام جنگل در هندوستان منتشر کرد که این روزنامه نیز پس از 2 شماره تعطیل شد. آخرین روزنامه ای که سپنتا در هندوستان منتشر کرد، پیغام راستی نام داشت. سپنتا پس از بازگشت به ایران در اصفهان ساکن شد و در 1322 خورشیدی هفته نامه سپنتا را در اصفهان منتشر کرد که تا 1335 خورشیدی دوام پیدا کرد. سپنتا در هند کتاب هایی درباره تاریخ و فرهنگ ایران منتشر کرد. او علاوه بر سرودن شعر و تصنیف در کار طنز و فکاهه نیز دست داشت. سپنتا زبان های پهلوی قدیم و انگلیسی را به خوبی می دانست.

هفته نامه سپنتا از 1322 تا 1335 در اصفهان چاپ شد.

سپنتا و ساخت نخستین فیلم ناطق سینمای ایران

فرخ غفاری، مورخ، منتقد و کارگردان سینما در گفت وگویی با شماره 18 مجله فرهنگ و زندگی در تابستان 1354 خورشیدی درباره عبدالحسین سپنتا و چگونگی ساخته شدن دختر لر می گوید: شخصی بود فهمیده و دانشمند به نام عبدالحسین سپنتا که در بمبئی مقیم بود و در آنجا به فکر افتاد که در یکی از کمپانی های بمبئی فیلمی بسازد. او تهیه فیلم دختر لر را سال 1311 آغاز کرد و تمام صحنه های این فیلم را که در ایران اتفاق می افتد، در بمبئی از نو ساخت و هیچ صحنه ای در ایران فیلمبرداری نشده است. استقبال مردم از فیلم دختر لر به حدی بود که سپنتا بعد از آن پی درپی فیلم چشمان سیاه را در سال 1313ساخت و این داستانی بود، درباره 2 نفر ایرانی در هندوستان، در زمان فتح نادر؛ و بعد شیرین و فرهاد را در همان سال ساخت و بعد لیلی و مجنون را در سال [1316] ساخت و میان این 2 فیلم آخر، در سال 1313فیلم دیگری ساخت با نام فردوسی که داستانی بود، توأم با توضیح حال فردوسی طوسی، که این فیلم در هزاره فردوسی نمایش داده شد. غفاری در پاسخ به اینکه چرا با وجود استقبال مردم از فیلم هایی که سپنتا ساخته بود، اینگونه فیلم ها ادامه نیافت، گفت: مرحوم سپنتا به من گفت: کمپانی های آمریکایی ترسیدند که فیلم هایی که در هند تهیه می گردد و ممکن است بعد در ایران هم تهیه گردد، رقیب سختی برای بازار فیلم آمریکایی باشد، بنابراین در واقع از سال 1314تا سال 1326هیچ فیلم دیگر داستانی در ایران نداریم، مگر فیلم های خبری که یا توسط ایرانی ها تهیه می گردد یا خارجی ها مثل سفر رضاشاه کبیر به ترکیه یا فیلم های خبری که در زمان جنگ خارجی ها برداشتند.

فرخ غفاری اولین تاریخ نویس سینمای ایران.

دختر لر بارها و بارها در سینمای مایاک و سپه آن موقع نشان داده شد. از آن پس، سینماگران ایرانی به دلیل محدودیت امکانات فنی و تکنیکی یا دست از کار کشیدند یا اگر دست به کاری زدند با ناکامی و کسادی بازار روبرو شدند.

یکی از ابتکارات سپنتا در فیلم دختر لر، استفاده از یک بازیگر زن ایرانی مسلمان بود که نقش گلنار را برعهده داشت. تا آن موقع بازی زنان مسلمان در نمایش ها و تعزیه ها ممنوع بود. تنها زنان اقلیت ارمنی یا پسران نابالغ که زن خوان یا لوره نامیده می شدند، نقش زنانه را برعهده داشتند. آشنایی سپنتا با زنی که همسر یکی از کارکنان امپریال فیلم بمبئی بود، سبب بر هم ریختن این سنت رایج آن موقع شد. او پیروز شد، صدیقه سامی نژاد را که در 13 سالگی از کرمان به هندوستان رفته بود، مجاب کند که در فیلم او نقش گلنار را بازی کند. سپنتا برای جلب موافقت او گفته بود که نامش به عنوان نخستین بازیگر زن در تاریخ سینمای ایران ثبت خواهد شد. شاید اگر گلنار می دانست که پس از بازی در فیلم با چه مشکلاتی روبرو خواهد شد، هرگز ایفای چنین نقشی را نمی پذیرفت. اما نام او به هرحال به عنوان نخستین بازیگر زن مسلمان ثبت شد. استقبال مردم از فیلم دختر لر خیلی زیاد بود. حتی مادر عظیم ها هم علاقمند بودند تا از سرنوشت غم انگیز گلنار با خبر شوند.

صدیقه سامی نژاد معروف به روح انگیز؛ نخستین هنرپیشه زن اولین فیلم ناطق ایرانی به نام دختر لر 1312.

علائق و دیگر آثار سپنتا

هر پنج فیلم نامبرده از سپنتا مایه های تند ملی تاریخی دارند، گرایشی که در آن موقع در میان سردمداران دولتی نیز رایج بود. از جمله علی اصغر حکمت که در صدر وزارت معارف قرار داشت. بنابراین ساختن فیلم های فردوسی، شیرین و فرهاد، لیلی و مجنون و لشکر کشی نادر شاه به هند و فتح لاهور، هم مطابق میل و علاقه شخصی سپنتا بود و هم از لحاظ نمایش با مسئله ای روبرو نمی شد. از سپنتا در همین زمینه چند کتاب با عنوان های اخلاق ایران باستان، زرتشت که بود و چه کرد، پرتوی از فلسفه ایران باستان و گردآوری مجموعه سخنوران دوره پهلوی به یادگار مانده است.

مسعود مهرابی مدیر مسوول ماهنامه فیلم و نویسنده کتاب پرفروش تاریخ سینمای ایران (از آغاز تا سال 1357) در کتابش درباره فیلم فردوسی دومین فیلم سپنتا چنین نوشت: رضاخان وقتی فیلم کوتاه (حدودا یک ساعته) فردوسی را دید، بعضی از قسمت های آن را نپسندید و سپنتا مجبور شد، بخش هایی از فیلم را تغییر دهد. از جمله صحنه های مربوط به سلطان محمود غزنوی کلا از نو فیلمبرداری شد و سپنتا نقش سلطان محمود را به محتشم، که در سفارت ایران در هندوستان کار می کرد، سپرد. به این ترتیب در نسخه بازسازی شده، سلطان محمود چهره شاهی عادل و هنرمندپرور را پیدا کرد. فردوسی از ظرافت های بیان سینمایی خالی نیست. کارگردان برای بیان تیرگی، اندوه و مرگ در صحنه تشییع جنازه شاعر از شیوه تصویربرداری ضدنور استفاده نموده است و از نظر داستانگویی نیز در جاهایی پیروز بوده است، مانند صحنه ای که فردوسی در ایام پیری و انزوا از پنجره اتاق می شنود که بچه ها شعرهای او را می خوانند.

کتاب تاریخ سینمای ایران از آغاز تا سال 1357 نوشته مسعود مهرابی

سپنتا پس از ساختن فیلم لیلی و مجنون همراه یکی از همکاران هندی خود در شهریور به ایران آمد تا مقدمات نمایش این فیلم و تاسیس یک استودیوی مجهز فیلم برداری را فراهم کند. اما این بار اوضاع به گونه دیگری بود. ماموران دولتی بر سر راه او و همکار هندی اش جه لان موانع زیادی ایجاد کردند. انجام کار آن قدر مشکل شد که جه لان راه هندوستان را در پیش گرفت و سپنتا از تاسیس استودیو صرفنظر کرد. فیلم لیلی و مجنون را هم با قیمتی ارزان و شرایطی ساده در اختیار صاحبان سینماهای تهران گذاشت.

در این شرایط سپنتا نیز مانند همکارش تصمیم به بازگشت به هندوستان گرفت. اما بیماری مادر سبب شد که او در ایران بماند. او برای گذران زندگی، چند سالی را نیز به کار در شرکت صنایع پشم، روزنامه نگاری و مترجمی کنسولگری انگلیس در اصفهان پرداخت. سپنتا پس از اقامت در اصفهان می گوید: در این محیط پر سودای سوداگری برای امرار معاش ناچار شدم دل و ذوق را خفه نموده برای جزیی حقوق دفتر کارنامه صنایع پشم را با دلی خسته و روحی افسرده اداره کنم، بی خبر از آن که آن جا هم از شر بدخواه آسوده نخواهم ماند.

سپنتا در آخرین سال های عمر نیز، بار دیگر به کار فیلم روی آورد و با یک دوربین هشت میلی متری فیلم کوتاه پاییز را ساخت. پاییز عمر اما مجال ساختن فیلم دیگری به او نداد.

مرگ و ماجرای تاسف بار مقبره سپنتا

عبدالحسین سپنتا در یک آرامگاه خانوادگی در اصفهان و در نزدیکی تخت فولاد یکی از چند قبرستان قدیمی و مهم دنیا اسلام دفن شده است. در این آرامگاه چند تن دیگر از اعضای خانواده او در زیر بنای طاقی شکلی دفن شده بودند اما حدود هفت سال پیش به بهانه ساماندهی این فضا، نبش قبر صورت گرفت و پیکر عبدالحسین سپنتا و پنج تن دیگر از بستگانش به گوشه ای از این محوطه، در کنار دیوار یک خانه مسکونی منتقل شد. این اتفاق در حالی رخ داد که تا به امروز شرایط این آرامگاه نه تنها بهتر نشده، بلکه مدتی است سنگ قبر مرحوم عبدالحسین سپنتا هم مفقود شده و اثری از آن وجود ندارد. ساسان سپنتا فرزند عبدالحسین سپنتا در این باره می گوید: محلی که پدرم در آنجا دفن شده، آرامگاه تعدادی دیگر از اعضای خانواده ام از جمله 2 مادرعظیم و دایی پدرم نیز هست. در این محوطه بنای طاقی شکلی ساخته شده بود که سقف آن در حال ریزش بود. از آنجا که بعضی از اعضای فامیل برای خواندن فاتحه بر سر مزار می آمدند، قرار شد، این محل را ساماندهی کنیم. بر این اساس از امام آدینه اصفهان مجوز نبش قبر گرفته شد و اجازه پیدا کردیم تا اجساد را به جایی دیگر منتقل کنیم تا پایه های طاق درست شوند. هم چنین از آنجا که این محل، سند داشت، با دوندگی بسیار از شهرداری مجوز گرفتیم تا آنجا را بسازیم چون این آرامگاه که در اطرافش منزل مسکونی واقع شده است، به زباله دانی و محل شستن ماشین تبدیل شده بود. اما به مجرد اینکه خواستیم آنجا را دیوارکشی کنیم، از طرف قبرستان تخت فولاد آمدند و گفتند که اینجا باید جزو مجموعه تخت فولاد باشد. به همین ترتیب قضیه دچار کشمکش شد و دیواری را که ساخته بودیم، با بلدوزر تخریب کردند و درِ آهنی را که گذاشته بودیم، کندند و بردند. این محل الان یک خرابه شده و در آن ماشین شسته می گردد. حاضر نیستم آنجا خرجی کنم، چون نمی توانم هر روز در این محل کشیک دهم. البته گویا همسایه ها هم طوماری امضا نموده اند تا آنجا به فضای سبز تبدیل گردد.

مقبره سپنتا نخستین کارگردان فیلم ناطق سینمای ایران که به محلی برای شستشوی ماشین ها تبدیل شده است.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

pariha.com: پریها مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.

dorezamin.com: دور زمین: آشنایی با زیبایی های دنیا در مجله سرگرمی و گردشگری