دنیای کرونازده، دنیای تصاویر آدم هاست؛ نه حضور واقعی شان، نابودی اصالت حضور - بلاگ پو

در کتاب حاضر مطرح می شود که در دوران پساکرونا، اصالت آدمی و یا بهتر بگویم اصالت تن و چهره آدمی، در هجمه تصاویرِ اینجا و آنجای او، در معرض نابودی قرار گرفته است. چه آنکه به گفته نویسندگان کتاب، کم شمارند کسانی که منکرِ تأثیر مخرب کرونا بر توانایی آدمیان در خوانش و فهم نشانه های بدنی و غیرزبانی، می شوند. بعلاوه هم کم شمارند مخالفین این عقیده که: هنر، در فضایی به ­دور از تعاملات بدنی و رفتارهای ناخودآگانه و روزمرّه بدن ها (proprioception)، خواهد مرد. به باور نویسندگان کتاب، فرهنگ است که میانِ دو کیفیت زنده ماندن و زندگی کردن تفاوت می گذارد. آنها در نهایت مدل پیشنهادی خود برای بازگشت دوباره آدمی به زندگی ای توأم با رشد و کامیابی را ارائه می دهند؛ مدلی برای رهاییِ آدمی از پدیده شایع ­ شده صرفاً بودن و زنده ماندن.

چاپ نخست کتاب در 2020 از طریق انتشارات Valiz اجرا شده و در 2021 به زبان­ های انگلیسی و پرتغالی و اوکراینی ترجمه شده است. در اینجا بخشی از گفت وگوی ناشر اوکراینی کتاب با نویسندگان را می­ خوانیم. این گفت­ وگو حدود پنج ماه پیش انجام و متن آن در وبسایت نشر istpublishing منتشر شده­ است:

موضوع کتاب بازتاب جلوه ­ای از مفهوم نزدیکی (nearness) در بستر بحران کرونا است. این مفهوم را کمی روشن کنید: آیا منظور شما نزدیکی بدن ها و حضورِ هم زمان­ شان در فضایی واحد است یا چیزی دیگر؟ چه آنکه نزدیکیِ احساسی، الزاماً نیازمند حذف فاصله فیزیکی نیست.

ما نزدیکی را در وهله نخست به نام نزدیکی فیزیکال می فهمیم؛ یعنی حضور همزمان در جایی تعیین. این حضورِ فیزیکیِ همزمان، شرطی حیاتی برای درک تمامیّت اشخاص، به­ نام جزئی از یک بافت فرهنگی ـ تاریخیِ و جزئی از یک موقعیتِ معاصر است. درعین ­حال به­ خوبی می ­دانیم که حضورِ همزمان، صرفاً امکان نزدیک شدن به یک فرد را فراهم می ­آورد و شرط کافی آن نیست. بنابراین، مفهوم نزدیکی چیزی بیش از حضور فیزیکیِ همزمان است؛ چراکه مفاهیمی چون توجه، همدلی و گشوده­ بودن به روی دیگران هم اموری بس­ مهم ­اند. با این همه نمی خواهیم مفهومِ نزدیکی را به نزدیکیِ احساسی تقلیل دهیم.

موضوع ویژه این کتاب بررسیِ آن دسته مدرَکاتِ شهودی یا غریزی آدمی است که بلافاصله پس از تماشا یا شنیدن شان، حرکت و جنبشی را در بدن موجب می شوند؛ حالات چهره، ژستِ دست ها، طنین صداها و غیره. ما اینها را به مثابه داده هایی زیبایی شناسانه، درون نوعی زیبایی شناسی طبقه­ بندی کرده­ ایم. بنابراین، نزدیکی، تجربه کلیّتی از تمامی این احساسات و داده­ ها است و ما معتقدیم همین احساس زیبایی شناختی است که می ­تواند برسازنده روبروه ­ای انسانی (به معنای قدیم این واژه) باشد.

یک سالی هست که مفاهیمی چون فاصله اجتماعی، بحران کرونا و قرنطینه به دایره واژگان ما افزوده شده ­اند. مؤسسات فرهنگی، تعطیل و یا کم ­کار شده و مدیران فرهنگی ناگزیر به ابداع قالب هایی متفاوت برای کار شده ­اند. درحال حاضر چه راه کارهایی پیش روی یک مرکز هنری است و چه خطراتی آینده آن را تهدید می کند؟

ترس ما این است که در بخش هنر و حتی در بخش آموزش، روبروات و ارتباطات انسانی به شکلی روزافزون با ابزارهای دیجیتالی صورت گیرند. ما از فرصت هایی که کرونا برای توسعه و رونق دیجیتالیزه شدن فراهم آورده باخبریم اما دقیقاً ترسانیم که همین رونق ­اقتصادی بالا، موجب چشم­ چوشیِ روزافزون ما از جنبه های مهم فرهنگ و آموزش و یا ـ کسی چه می­ داند ـ فراموشی کامل آن جنبه­ ها شود. یکی از این جنبه ها اهمیّتِ حیاتیِ نزدیکی است که در کتاب چنین توصیفش کرده ایم: حضور و بروز تمامیت پیچیده و بدونِ تقلیل یک شخص یا یک اثر هنری، در بستر اجتماعی ـ فرهنگی و در مادیّتِ تاریخی آن. بعلاوه ما نگرانیم که بدلیل کرونا، هنر بیش از پیش به حاشیه رانده شود.

این پاندمی، ظاهراً مسئولیت دولت ها در حمایت از هنر را سبک تر کرده است؛ دیگر نیازی به رویدادهای زنده نیست و ارائه های دیجیتالی می توانند جایگزین خوبی برای اجراهای زنده یا نمایشگاه ­های گالری ­ها باشند. این در حالی است که در امروزِ مثلاً بلژیک آشکارا شاهدیم که همه اجراهای زنده تلویزیونی و اینترنتی، به طرزی وحشتناک خسته کننده و کسالت آور شده ­اند. به سادگی قابل درک است که تماشای یک نمایش در یک سالن تئاتر، وقتی جزئی از حضور فیزیکی تماشاگران هستیم، هرگز مانند تماشای فیلم­ تئاتر در خانه نیست. در خانه حواس ما از نمایش پرت و اساساً گستره کمتری از حسّ­ هامان با آن درگیر می­ شود. در خانه فاصله ای مضاعف وجود دارد که مازادِ فاصله زیبایی شناختیِ موردنیاز است. چنین تجربه ­ای هرگز باندازه تماشاکردن درون یک سالن، برانگیزاننده تخیّلات ما نمی شود. امکان اینکه نمایش را تا پایان دنبال نکنیم و کانال را عوض کنیم، زیاد است؛ مثلاً بزنیم کانال نتفلیکس؛ شبکه ای که از همان ابتدا می دانیم محتوایش برای تماشای زنده تولید نشده است.

در اینجا ایده والتر بنیامین درباره بازتولید مکانیکی هنر، دوباره همچون موضوعی حاد به میان می آید. ما می بینیم که چگونه انقلاب تکنولوژیک هسته فرم های هنری را دگرگون می کند. بنابراین، هنرِ زنده در معرض خطر از دست دادنِ کارکرد عمومی و مدنی اش است؛ حتی بعد از دوران پاندمی کرونا. علاوه بر این، درحال حاضر می توانیم شاهد مسائل اقتصادی و اختلالات روانی در میان هنرمندان باشیم. بسیاری درآمدشان را از دست داده و افسرده شده اند چراکه دیگر نمی توانند خلاقیت شان را با هیچ کس به اشتراک بگذارند و آن طور که باید هنرشان را تمرین و تکرار کنند. ترس ما این است که خروج از این مخاطره اقتصادی و روانی، زمان زیادی طول بکشد.

کرونا و عوض شدنِ شکل زندگی و کار (تبدیل خانه به محل کار)، اوضاع و احوال یک مجموعه خلّاق را چگونه تغییر داد؟ این جهان دوبعدیِ افقی چه اتفاقاتی را باعث شد؟

ما فکر می کنیم که آن جهانِ تختِ سیال ـ چنانکه در کتاب Creativity and other Fundamentalisms شرح داده ام (پاسکال گیلن) ـ به دلیل کرونا حتی سیال تر و تخت تر شده است. همه ما این روزها، گشت­ زدن ­های سرسری در اینترنت، از یک رویداد به رویداد دیگر را داریم. ما می توانیم چندین جلسه، کنفرانس و سخنرانی را در زمانی واحد با هم ترکیب کنیم. می توانیم بخوریم، حرف بزنیم، بخوابیم و بسیاری کارهای دیگر انجام دهیم، در همان حالی که داریم اجرایی به اصطلاح زنده در فلان سایت را تماشا می کنیم. بنابراین حواس مان بیش از پیش پراکنده است. ضمن اینکه به ­نظر می ­رسد عمر و هوش و انرژیِ هزینه شده ما برای شنیدن یا تماشای یک کار هنری هم به باد می رود.

در این شرایط، مرز میانِ زندگی و کار، میان زمان فراغت و زمان تلاش، کاملاً مبهم و مسئولیتی بزرگ به دوش فردِ در قرنطینه گذاشته شده ­است: از او می خواهند خودش مرز زمانی و مکانی میان کار و زندگیِ شخصی­، میان زندگی عمومی و زندگی خصوصی ­اش را تعیین کند. درعین حال، نوعی فشار اجتماعی برای کار وجود دارد و زمان زیادی که فرد باید صرف یادگیریِ عملکرد ابزارهای دیجیتالی کند. در خلال اینها، شما نمی توانید کارِ واقعی تان را انجام دهید؛ کاری که در آن مهارت دارید و در شما انگیزه و انرژی و اشتیاق می آفریند. بدبختانه بسیاری مردم خود را درست در چنین موقعیت هایی قرار می ­دهند، سلامت روان­ شان را هزینه گرفتن آن دستمزدها می ­کنند و آسیب های بلندمدت این انتخاب را براحتی نادیده می گیرند. از این روی ما پاندمی جدّی دیگری را انتظار داریم که زاده کروناست: پاندمی ازکارافتادگی و افسردگی در سطح گسترده. غلبه بر این پاندمی روانشناختی شاید زمان بیشتری طول بکشد زیرا صرفاً تزریق واکسن برای مبارزه با آن کافی نخواهد بود.

قبل از کرونا که مردم می توانستند سفر کنند و سخنرانی داشته باشند، راحت تر پذیرای شرکت در رویدادهای آنلاین بودند؛ اما حالا که رویدادهای آنلاین فراوان برگزار می شوند، از شرکت در آنها دوری می­ کنند. چندی پیش یک هنرمند ایتالیایی دعوت ما برای یک سخنرانی را رد کرد و گفت: به اندازه کافی از این سخنرانی ها داشته ام. از افراد دیگر هم چنین پاسخ­ هایی داشته ­ایم. در این شرایط چه می توان کرد؟ وقتی مشارکت آنلاین تقریباً تنها راه ممکن برای حضور در محافل عمومی است، دوری از این تنها امکان، راه به کجا می ­برد؟

خودِ ما هم گاهی از شرکت در جلسات آنلاین خودداری می کنیم و اگر انتخابی داشتیم حتما جلسات حضوری و زنده را ترجیح می دادیم. حضور در محل، برای یک سخنرانی یا یک اجرای تئاتر، برای برقراری ارتباط با مخاطب و درک حضورهای تمام وکمالِ یکدیگر به ­نام انسان، بسیار مهم است. بعلاوه شاهد نوعی خستگی دیجیتال که میان همکاران و دوستان عمومیت یافته، هستیم. پس، این امتناع به حفاظت از خود و شرایط روانی ما هم بستگی دارد. پیشنهاد ما این است که مردم وقت بیشتری را در محافل نزدیک خود بگذرانند و در روابطی عمیق تر سرمایه گذاری کنند. این امر از یک سو آن احساس پوچی و سرخوردگی را که بعد از تمام شدن جلسات دیجیتالی، سراغ آدم می آید کم­ می ­کند و از سوی دیگر ما را به خطر انزوای اجتماعیِ ناشی از زندگی آنلاین، آگاه می ­کند. برای حصول این آگاهی، سرمایه گذاری در شبکه ها و جوامع محلی، امری ارزشمند و حتی ضروری است. اینها ازجمله مباحثی جدّی علیه جهانی شدن هستند. همگی از مزایای جهانی شدن باخبریم اما بحران کنونی یک بار دیگر، خطرات بلندمدت نادیده گرفتن جوامع محلی را به ما یادآوری می کند.

در کتاب نام کرده اید که آموختن و آموزش از راه دور، سخت است. آیا این سختی را می توان مربوط به تجربه های قبلی ما در آموزش حضوری دانست؟

ما دریافتیم که شباهت و ارتباطی عمیق میان هنر و آموزش وجود دارد؛ دستکم در زمینه اثرگذاری روی مردم و ایجاد ارتباط با آنها. خطا نیست اگر بگوییم هنر همواره واسطه­ ای برای یادگیری و درنتیجه فرمی از آموزش بوده است. از همین روست که بی­شمار شیوه برای یادگیری وجود دارد. بنابراین لازم نیست مأیوس شویم و حالا که به فضای آنلاین روی آورده ایم، پایان آموزش و تحصیل را اعلام کنیم. هرچندکه با چرخش به سمت کلاس ها و محیط های آموزشی آنلاین، مفهومی از پایانِ تحصیل درک می شود؛ و این احساس را به ویژه کسانی دارند که از شیوه سنتی کلاس ها در زندگی واقعی رضایت کامل داشتند. آن شیوه سنّتی اگر درست به کار رود و پیروز باشد، شباهت زیادی به یک اجرای زنده ـ نوعی پرفورمنس ـ دارد. اشتیاق معلم، اشتراک دغدغه ها، احساسِ باهم­ بودن، باهم­ تجربه کردن، باهم نگاه­ کردن به یک ابژه و تلاش برای رسیدن به بینشی مشترک برای انتقال دانش ها... همه اینها جنبه های آن شیوه از آموزش هستند که نیازمند نوعی چیدمانِ زنده است، جایی که بتوان حضورِ دیگران را احساس کرد. نزدیکیِ معلمان و دانش آموزان، به اشتراک گذاشتنِ فضا و زمان، سویه ای آیینی ­ ـ ­تشریفاتی دارد که در کتاب های درسی، به­ سادگی فراموش می شوند. البته می دانیم که آموزش زنده همواره هم به این خوبی نیست و چنین فضای الهام بخشی، درحقیقت، نوعی استثنا یا آرزوست. یک معلم همواره در آرزوی ایجاد تفاوت و ایجاد ارتباط قلبی با دانش­ آموز است. ازیک ­طرف همگی باورِ داریم که چنان ارتباطات عمیقی، در درازمدت می­ توانند زندگی افراد را واقعاً تغییر دهند و از طرف دیگر، اگر صادق باشیم اعتراف می ­کنیم که تا به امروز، آموزش آنلاین، با آن فضاهای خالی، آن صفحاتِ بی ­نام ­ونشان و غریبه و آن پاورپوینت های همراه با صدا، هرگز به آن فضای الهام ­بخش، نزدیک هم نشده ­اند.

در کتاب آورده ­اید که رویدادهای حضوری مهم هستند از آن رو که به ما امکان می­ دهند در نوعی هارمونی و هماهنگی با یکدیگر قرارگیریم. در یک رویداد آنلاین که اتفاقاً به ایده­ ای وحدت­ بخشِ ب­پردازد چه کاستی ­هایی می ­بینید؟

نظر ما این است که رویدادهای آنلاین سطحی­ تر از رویدادهای حضوری هستند. اگرچه به ­لحاظ علمی می ­دانیم که هم­بستگی و اتحاد اجتماعی مردم، بدون هیچ اجتماعِ فیزیکی هم می ­تواند رخ کند. برای مثال مردمی که به زبانی واحد صحبت می ­کنند و یا همگی جانبدار و مشوّق نوعی هنر یا ورزش­ ملی هستند، می­ توانند بدون داشتن هیچ ­گونه ارتباط و نزدیکیِ فیزیکی، متحد باشند. اما آنچه در این نوع اتحاد فراموش می ­شود، هم­ نفسیِ جمعی است، آن ریتم جمعیِ با هم ­حرکت ­کردن، با هم سکوت ­کردن و با هم تمرکزکردن.

به باور ما حداقل نیاز انسان، داشتن لحظاتی از با دیگران ­بودن است؛ در مثلاً یک موزه، تئاتر یا فستیوال که بتوان به ­نوعی درجمع­ بودن خود در جهان را جشن گرفت. معضل ما درباب گردهم ­ آییی­ های آنلاین این است که تجربه اتحاد و با دیگران بودن را به تجربه ­ای فردی محدود می ­کنند. شاید بتوان همان اجرا یا کنسرت را در خانه دید اما همه ما به ­صورت فردی و ایزوله به آن واکنش می­ دهیم و به­ همین ­ دلیل، رسیدن به احساسی از با هم بودن بس سخت می ­شود. بعلاوه، تجربه آنچه محفل شهری (urban intimacy) می­ نامیم در فضای آنلاین فراموش می شود. در یک محفل شهری می توان میان جمعی علاقمند به چیزی مشترک ـ مثلاً شاخه ­ای از هنر ـ حضور مکرر داشت، حتی اگر زندگیِ واقعی ­شان به­ کلّی متفاوت از ما باشد. این تجربه نیازمند گشوده ­داشتنِ فکر و زیر سوال بردنِ پیش ­داوری ­های­ ناخودآگاه­ مان درباره مردم است. در یک رویداد فرهنگی، می ­توان همراه دیگران شد و از چیزهایی تعیین لذت برد؛ بی که با آنها دوست یا آشنا باشیم. محافل شهری، احساس ارتباط یا حتی یگانگی و اتحاد با بسیاری کسان را ممکن می ­کنند، بی که نیاز به صمیمت واقعی یا ارتباط بیشتر باشد. این تجربه، برای پذیرش امری مهم، ضروری است؛ برای پذیرش تفاوت­ ها در عینِ اتحاد. یکی از کاستی­ های باهم ­بودن­ های مجازی این است که تو دیگر با این تفاوت ­های واقعی روبرو نخواهی شد.

این بحران همه ما را در خواهد گرفت. آیا ما شاهد فرایند بازتعریف (re-ccoding) مفاهیمی چون حمایت، اعتماد و حتی حساسیت هستیم؟

پاندمی دستکم وادارمان کرد دریابیم، حمایت چقدر مهم است و بعلاوه نظام حمایت از بهداشت و سلامت چقدر اهمیت دارد. بنابراین، امیدواریم ضروررتِ سرمایه­ گذاری در این مهم، دوباره در دستور کار نهادهای سیاسی قرار گیرد. اما در زمینه اعتماد، همچنان ترسانیم که اقدامات دولت­ ها و افکار عمومی، بیشتر به ­سوی بی ­اعتمادی سوق­ مان دهند؛ چنانکه در حال حاضر میل به کنترل­گری دوباره اذهان را فراگرفته است. ­ترس ما این است که [به­ ویژه در زمینه خلق هنر] این میل همراه شود با نوعی بی­ اعتمادی عمیق و سیستماتیک نسبت به هر شکلی از ابهام و انحراف از شرایط رایج.

امروزه با شهفرایندان، همسایگان و حتی دوستان و خانواده ­هایی روبرو هستیم که همدیگر را لو می ­دهند و یا خبر احتمالِ بیماربودن هم را به سازمان های مربوطه گزارش می ­کنند. مشوّق و محرّک این رفتار، از یک سو دولت­ ها و رسانه ­های حاکم هستند و از سوی دیگر ـ به ­شکلی بس قدرتمند و گسترده ـ شیوع اخلاقیاتِ نُرم ­ساز و قضاوتگر افکار عمومی که در پلت فرم ­های اینترنتی و گفت­ وگوهای بی­ پایانِ شبکه­ های اجتماعی، جهانل می شود. بنابراین، پاسخ من به سوال شما درباره بازتعریف مفاهیم، مثبت است. ما درحال خروج از روابط مبتنی بر اعتماد و ورود به روابط مبتنی بر ترس و پارانویا هستیم.

پروژه ­هایی هنری می شناسید که در دوران پاندمی کلید خورده­ اند و در مضمون، این تغییرات بزرگ جهانی را بازتاب می ­دهند؟

هنوز نمونه­ های زیادی نداریم. شاید هم هنوز برای تشخیص ماهیت واقعی تغییر و تحولاتی که درحال تجربه ­شان هستیم، کمی زود باشد. البته که مردم درباره روزهای کرونایی و قرنطینه­ کتاب می ­نویسند؛ برخی از کندشدنِ زندگیِ پیشین خود خوشحالند و برخی از انزوا و تنهایی این روزها، درمانده و ناخرسند. اما درحقیقت اینها، احساساتی هستند که همواره وجود داشته اند. شاید در آینده شاهد هنرمندانی باشیم که فرم­ های سمبولیک و درک­ پذیر تازهی را برای بیان و جسمیت­ دادن به احساس، طعم یا تجربه این روزهای پاندمی ابداع می­ کنند و یا شاید هنر کرونا به چیزی نوستالژیک بدل شود، به تجربه­ ای مشترک و قابل بازگشت که ابزار نوعی اتحاد و همبستگیِ نسل­ های آینده تواند بود. یقیناً به ­همراه تکنولوژی­های تازه، تجربه ­های هنریِ جالبی در راه­ اند. برای مثال ما کارهای یک گروه موسیقی معاصر بلژیکی ـ به­ نام نادار ـ را دنبال می­ کنیم تا ببینیم چگونه با این واقعیت تازه رفتار می­ کنند. آنها نخست می­ کوشند این واقعیت را بپذیرند و دوم می خواهند آن را به یک ساز موسیقی تازه تبدیل کنند. مواردی این چنین یقیناً تحولات هیجان­ انگیزِ آینده هنر هستند.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

malayro.ir: مالزی: سفر به کشور زیبای مالزی و دیدار از شهرهای توسعه یافته کوالالامپور، پنانگ و لنکاوی

asiaro.ir: آسیا رو: سفر به آسیا، جنوب شرقی آسیا، آسای مرکزی و خاورمیانه