راهنمای رصد بارش شهابی جوزایی 99 که باشکوه تر دیده می گردد - بلاگ پو

آسمان تابستان میزبان بارش شهابی برساوشی بود و اکنون در فصل پاییز و آستانه زمستان نمایش عظیم بارش شهابی جوزایی (Geminid Meteor Shower) در 23 و 24 آذر (13 و 14 دسامبر) به اوج خود می رسد که در شرایط ایدئال تا 120 شهاب در ساعت هم قابل مشاهده خواهد بود. اگرچه برای دیدن این بارش شهابی به طور کلی احتیاجی به بیدار شدن پیش از طلوع آفتاب نیست، اما اوج بارش ساعت 01:00 به وقت گرینویچ (04:30 به وقت تهران) خواهد بود.

زمان بارش

با توجه به اینکه صورت فلکی جوزا از حدود ساعت 21:00 به بعد با فاصله دریافت از افق موقعیت خوبی در آسمان دارد، بارش شهابی جوزایی حتی پیش از نیمه شب هم موقعیت رصدی خوبی خواهد داشت.

نام این بارش شهابی از صورت فلکی جوزا گرفته شده است که کانون بارش خواهد بود. اگر خطوط گذر هر تیر شهاب را امتداد دهیم در محدوده ای تقریبی همگرا می شوند که کانون بارش نام دارد و این طور به نظر می رسد که شهاب ها از آنجا خارج می شوند.

صورت فلکی جوزا یا دوپیکر (Gemini) از ابتدای شب و حدود ساعت 19:00 از شرق آسمان طلوع می نماید و در حدود ساعت 2 بامداد به وقت محلی در بالاترین حد خود قرار می گیرد. اما برای دیدن بیشترین شهاب نباید به خود کانون بارش نگاه کرد بلکه این اطراف کانون بارش است که می تواند پذیرای بیشتر شهاب ها باشد.

بنابراین با وجود آنکه از ابتدای شب و تا نزدیکی صبح هم امکان دیدن شهاب ها وجود دارد، اگر حدود نیمه شب به فضای باز مانند حیاط یا پشت بام و یا طبیعت بروید، فرصت خوبی برای دیدن تعداد زیادی شهاب خواهد بود. هرچقدر دور از آلودگی نوری باشید، شانس دیدن شهاب های بیشتری را خواهید داشت. در نیمه شب با فاصله دریافت کانون بارش از افق، شانس دیدن شهاب های درخشان تر و دارای گذر طولانی تر هم افزایش می یابد.

اگرچه با نزدیک شدن به نیمه شب سرمای هوا هم بیشتر می گردد اما همان طور که دیانا هانیکاینن (Diana Hannikainen) سردبیر اسکای اند تلسکوپ می گوید: اوج این بارش شهابی ارزش تحمل سرما را دارد. زیرا بارش جوزایی بهترین نمایش شهاب ها را در تمام طول سال ارائه می دهد.

• از صورت فلکی جبار تا ستاره سهیل؛ زیبایی های آسمان در فصل زمستان

موقعیت شهاب ها

بدین ترتیب زمان برای رصد بارش شهابی جوزایی بسیار مناسب است و برای تشخیص شهاب ها همان طور که گفته شد، احتیاج به خیره شدن به صورت فلکی جوزا نیست. شهاب ها ممکن است در هر جایی از آسمان دیده شوند اما معمولا در محدوده های اطراف صورت فلکی کانون بارش بیشتر خواهند بود.

در ابتدای شب که صورت فلکی دوپیکر (جوزا) طلوع می نماید، محدوده شرق آسمان موقعیت مناسب تری برای تماشای شهاب هاست و به تدریج به رسیدن به نیمه شب باید محدوده رصد را متناسب با موقعیت کانون بارش تغییر داد.

برای یافتن صورت فلکی دوپیکر (جوزا) می توانید از تطبیق شکل آن که در تصویر نشان داده شده و در حدود ساعت 21:00 بین 20 تا 30 درجه بالاتر از افق قرار می گیرد بهره ببرید. همچنین اپلیکیشن های نقشه آسمان مانند Starchart هم که برای هر دو سیستم عامل اندروید و iOS دردسترس است و با داشتن فلیتر قرمز که برای شرایط رصدی مناسب است، می توانند به آسانی برای مشخص موقعیت صورت های فلکی ازجمله دوپیکر (Gemini) استفاده شوند.

از سویی باید درنظر داشت که شهاب هایی که در اطراف کانون بارش دیده می شوند مانند جرقه هایی کوتاه هستند اما شهاب هایی که در جهت مخالف در آسمان دیده می شوند رگه هایی طولانی ایجاد می نمایند. بنابراین برای دیدن هر دو نمونه از شهاب ها نگاه به جایی میان کانون بارش و نقطه مقابل در آسمان بالای سر می تواند موقعیت مطلوبی باشد.

منشأ بارش شهابی جوزایی

بارش های شهابی به طور کلی در نتیجه حرکت زمین در فضا روی می دهد. هنگامی که زمین طی حرکت خود به دور خورشید از میان ابرهای میان سیاره ای ریز گرد وغبار می گذرد، معمولا با بارش شهابی روبرو می شویم. بارش شهابی جوزایی که از سال 1862 میلادی تعریف شده است، نتیحه گذر از بقایای سیارک سنگی فیتون 3200 (3200 Phaethon) است. این سیارک با قطر 5 کیلومتر در مسیری بیضی شکل با فاصله 20.9 میلیون کیلومتری که نزدیک تر از هر جرم دیگری است از کنار خورشید می گذرد و دمای آن به 700 درجه سانتی گراد می رسد که به اندازه کافی برای بالا رفتن فشار و خرد شدن پوسته آن کافی است.

آب وهوا و شرایط رصد

عامل دیگری که در یک رصد مناسب دخالت دارد آب وهوای محلی است. پیش بینی های هواشناسی نشان می دهد که در روزهای 23 و 24 آذر سال جاری برای بیشتر مناطق شمال و شمال غربی ایران آسمان نیمه ابری خواهد بود که شرایط برای رصد می تواند ناپایدار باشد، در حالی که مناطق شرق و جنوب شرقی کشور آسمانی صاف را تجربه می نمایند و شرایط مطلوبی برای تماشای بارش شهابی خواهند داشت. هرچند دمای هوای شب در اغلب مناطق کشور پایین خواهد بود و برای حضور در فضای باز و رصد احتیاج به پوشش گرم است.

خوشبختانه ماه هم در هنگام بارش شهابی سال جاری در موقعیت خوبی قرار گرفته است زیرا در کمترین فاز خود به سر می برد و غروب 25 آذر ماه نو شروع می گردد. این موضوع باعث می گردد که بارش شهابی 2020 بهترین بارش شهابی جوزایی تا سال 2023 میلادی (1402 خورشیدی) باشد. مورد بعدی برای یک رصد خوب به توانایی یافتن مکانی بستگی دارد که تا جای ممکن از آلودگی نوری دور باشد. حتی اگر شرایط برای دور شدن از شهر فراهم نیست، آلودگی های نوری محیط زندگی خود را تا جای ممکن کاهش دهید.

اگر بتوانید چنین کاری انجام دهید، تنها کاری که پس از آن باید بکنید این است که با لباس گرم در زیر آسمان شب دراز بکشید و با تقریبا 30 دقیقه نگاه به آسمان، اجازه دهید چشمانتان به تاریکی عادت کند تا بتواند به آسانی گذر شهاب ها را تشخیص دهد. این موضوع به ویژه برای رصد بارش شهابی از درون شهر بسیار اهمیت دارد. همچنین تا جای ممکن هنگام تماشای آسمان شب از تلفن همراه خود استفاده نکنید یا در صورت لزوم، برای نمونه هنگام یافتن صورت فلکی با یاری اپلیکیشن، از نرم افزارهایی بهره ببرید که نور آن را تا جای ممکن کاهش دهند و حتی از فیلتر قرمز استفاده نمایند که کمترین اثر را روی تطابق پذیری چشم ها با آسمان تاریک داشته باشد.

شهاب های بارش شهابی جوزایی می توانند از جرقه های ضعیف و زودگذر تا رگه های روشن و به شدت رنگی و حتی گوی های آتشین (آذرگوی) را دربر بگیرد. اگرچه برای رصد بارش در نیمکره شمالی شانس بیشتری وجود دارد اما شهاب های بارش جوزایی در نیمکره جنوبی هم از اواخر شب البته با تعداد کمتر قابل مشاهده هستند. دقت داشته باشید که برای تماشای شهاب های کافی باید شکیبا باشید و با دقت آسمان را نگاه کنید.

هنگام بارش شهابی جوزایی در شرایط ایدئال و با رسیدن کانون بارش به سرسو (بالای سر) می توان تا 120 شهاب هم در ساعت مشاهده کرد. هرچند اگر کمی واقع بینانه تر باشیم با توجه به اینکه اغلب ما در مناطقی با آلودگی نوری زندگی می کنیم و سال جاری هم شرایط خیلی برای سفر به نقاط کاملا تاریک فراهم نیست، احتمالا تعداد شهاب هایی که می توان دید حداکثر به 50 تا 60 شهاب در ساعت برسد که باز هم برای ساختن یک شب خاطره انگیز کافی خواهد بود.

عکس کاور: بارش شهابی جوزایی سال 2018 در جزایر قناری

Credit: Antonio Martin-Carrillo

منابع: Sky&Telescope, CNet, EarthSky, Patch

سفر به کیش

تور استانبول