رختشوی خانه زنجان در کابوس ویرانی - بلاگ پو

خبرنگاران نوشت : از هر زنجانی که آدرس مکان های دیدنی و گردشگری این شهر را بپرسی بدون شک رختشوی خانه جزو اولین گزینه های پیشنهادی برای شما خواهد بود. این اثر تاریخی در یکی از محله های قدیمی زنجان به نام عباسقلی خان و در خیابان سعدی (روبروی خیابان 17 تیر) واقع شده است.

بوی خوش زندگی در رختشوی خانه زنجان

وارد رختشوی خانه که می شوی انگار به قلب تاریخ سفر کرده ای؛ مکانی آرامش بخش که سندی است بر جایگاه بهداشت نزد مردم این خطه از سرزمینمان ایران و توجه به آسایش بانوان در رتق و فتق امور منزل نزد زنجانی ها.

در بدو ورود به سالن رختشوی خانه مجسمه ای را مشاهده می کنید که به عنوان نماد بانوان زنجانی در زمان های قدیم هستند؛ این صحنه تو را برای لحظاتی هرچند کوتاه مسافر آن دوران زنجان می کند.رختشوی خانه در گذشته محلی بوده که بانوان شهر رخت و لباس خود را در آن محل می شستند، چنین کاربری برای یک بنای عمومی در جهان بی نظیر است.

احداث بنای رختشوی خانه محصول دغدغه مردی می داند که روزگاری شهردار زنجان بوده و او کسی نیست جز علی اکبر توفیقی شهردار وقت زنجان که بانی بنا های عام المنفعه ای همچون رختشوی خانه، میدان انقلاب، کشتارگاه زنجان و احداث نخستین مدرسه توفیق در محله سرچشمه زنجان و سایر بنا ها است.

در خاطرات این شهردار آمده است وقتی به کنار زنجان رود می رفتم و مادران و بانوان جوان شهرم را می دیدم که در سوز و سرمای زنجان چگونه یخ ها را می شکنند و ظروف و رخت های خود را می شویند احساس وظیفه می کردم که باید کاری انجام دهم تا اینکه فکر ساختن چنین بنایی به ذهنم خطور کرد.

این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است سرپرست رختشوی خانه از طریق رئیس بلدیه گمارده می شد.این بنا در 1345 (ه.ق) از طریق دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است. رختشوی خانه در یک محل شلوغ و در قلب شهر زنجان معروف به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده که امروزه خیابان سعدی به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن می گذرد و از طریق کوچه فرهنگ به ساختمان رختشوی خانه دسترسی دارد و آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تأمین می شده است.

رختشوی خانه مخزنی به طول 17 متر، عرض 5.1 متر و ارتفاع 8 متر دارد که با سه واحد پوشش طاق و تویزه بر روی جرز ها و دیوار ها سقف شده است.تا ارتفاع چهارمتری دیواره های داخلی بنا به نحوی پوشیده شده که امکان پر کردن آب تا آن سطح وجود دارد که اگر این اتفاق روی می داد امکان گنجایش 740 مترمکعب در آن وجود داشته است.

فضایی از این مخزن به ساخت یک تراس اختصاص داده شده است که هنگام ایستادن در آن می توان به محل شستشوی رخت ها تسلط کامل داشت.

این مکان برای اشراف کامل مدیریت به کسانی که در حال استفاده از آن بودند ساخته شده بود.در این فضا برای شستشوی لباس ها و سایر وسایل چندین حوضچه سنگی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تامین می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار گرفته است به بیرون بنا منتقل می شود.مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است.

طراحی و اجرای فضای داخلی و اصلی رختشوی خانه زنجان بسیار زیبا می باشد و سالن آن دارای یازده ستون است که به طور قرینه به دو قسمت تقسیم شده اند.فاصله 11 ستونی که به طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کرده اند در جهت قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه ها تشکیل یافته و حدود آن را سنگ های حجاری شده از جنس تراورتن از یکدیگر مجزا می کند.

رختشوی خانه از سالنی به عرض14 متر و طول 62 متر و مساحت زیربنای 850 متر مربع برخوردار است.فضای شستشو از ساخت و طراحی جالبی برخوردار است؛ در این فضا برای شستشوی رخت ها و دیگر وسایل حوضچه های سنگی متعددی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار گرفته است به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است.

محل شستشوی رخت به طور قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه ها تشکیل یافته است. آب مورد نیاز ابتدا پس از عبور از یک مجرا به طول یک متر به حوض نخستین داخل شده و از سر ریز آن به حوض دومی سرازیر می شود.

در طرفین شرقی و غربی این حوض دو مجرای آب قرار گرفته تا انتهای سالن به حوض سومی که به قرینه حوض دومی ساخته شده، امتداد می یابد در وسط جبهه طولی این مجرا در هر طرف یک واحد حوض ایجاد شده به طوری که مجرای مورد بحث را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می کند.

در امتداد مجرای موصوف دو ردیف پاشور تعبیه شده که مجرای آب و حوضچه ها را به طور قرینه محاط می کند از این رو به طور کلی محل شستشوی رخت به چهار قسمت تقسیم شده است.

ابتدای شستشو یعنی انتهای جریان آب، به عنوان حوضچه مخصوص لباس های بسیار آلوده و لباس های مربوط به افراد با امراض ساری مورد استفاده قرار می گرفته است مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباس های نسبتاً تمیز و محل آبکشی و همچنین حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخر (اولین حوض از حرکت آب) محل آب تمیز و خوراکی بوده است.

از چند سال قبل، اما این بنای تاریخی دستخوش مسائل شده و بالازدگی آب های سطحی در آن مسائل حساس و نگران کننده ای در ارتباط با بنا به وجود آورده است.کارشناسان معتقدند اگر بالاآمدگی و نشت آب در بنای تاریخی رختشویخانه مهار نشود، در آینده نه چندان دور موجب ریزش کل ساختمان و تخریب آن خواهد شد.

بنای رختشوی خانه سست شده است

صفوی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در رابطه با نشتی آب رختشوی خانه و گودال ایجاد شده در مقابل آن، گفت: در مجموعه تاریخی رختشوی خانه سه چاه وجود دارد که از طریق کفکش تخلیه می شود.

میراث فرهنگی زنجان

او با اشاره به اینکه بنای ساخته شده با آب سازگار است، اما ورود آب زیاد موجب سست شدن بنای آن شده، ادامه داد: آنچه امروز به عنوان تخلیه آب صورت می گیرد موقتی است و باید چاره اساسی برای آن اندیشیده شود؛ چراکه ورود آب زیاد موجب آسیب به بنا می شود.او با اشاره به اینکه مسائل بنا به مراجع ذیربط حتی مدیریت بحران استان گزارش شده است، اضافه کرد: امیدواریم مشکل هرچه سریعتر رفع شود.

احتمال ریزش رختشوی خانه وجود دارد

احمدصفا شهردار منطقه 3 زنجان نیز در این باره گفت: آنچه در این بنا به عنوان بالاآمدگی آب مشاهده می شود، مربوط به ترکیدگی لوله نبوده و مربوط به آب های زیرسطحی است. او با اشاره به برگزاری جلسه هماهنگی با دستگاه های ذیربط برای حل مشکل بنا، اضافه کرد: با اینکه موضوع وظیفه شهرداری نیست، ولی پیگیری های لازم انجام شده است.

شهردار منطقه 3 زنجان ادامه داد: فرونشست زمین در این منطقه ممکن است در آینده که چندان هم دور نیست به کل فضا سرایت کند و شاهد فرونشست کلی آن باشیم، پس باید چاره اساسی برای آن داشته باشیم.او گفت: سنگ فرش های مقابل بنا کاملا از هم باز شده و فاصله گرفته اند و این یعنی خطر جدی ساختمان تاریخی رختشویخانه را تهدید می کند، بنابراین مسئولان باید به فکر چاره اساسی باشند.

حدود 25 درصد شهر درگیر معضل بالاآمدگی آب است

افشاری مدیر عامل آب منطقه ای استان زنجان بابیان اینکه در حال حاضر غرب و جنوب غربی زنجان درگیر بالا آمدن آب است، گفت: حدود 25 درصد شهر درگیر معضل بالاآمدگی آب است.او اضافه کرد: بالا آمدن آب های سطحی، مسئله ای جدی برای جنوب شهر زنجان است و حفر چاه های جذبی و انسداد منافذ اولیه خاک و کاهش نفوذپذیری آب و افزایش دبی جریان های سطحی آب از عوامل اصلی بالا آمدن آب زنجان است.

مدیرعامل آب منطقه ای استان زنجان توسعه شبکه فاضلاب، احداث کانال های انتقال روان آب و اصلاح شبکه آن، حفر چاه، احداث زهکشی و اصلاح شبکه توزیع را از راهکار های رفع این معضل برشمرد و ادامه داد: برای برون رفت از بالا آمدن آب در منطقه ها جنوبی شهر نیازمند تأمین اعتبار هستیم.

افشاری با اشاره به انجام مطالعات لازم درباره بالا آمدگی آب در شهر زنجان گفت: مطالعات در فاز شناخت منطقه ها انجام شده و در حال حاضر مطالعات در بخش ارائه راهکار در حال انجام است.او اضافه کرد: آنچه مسلم است، بالاآمدگی آب در منطقه رختشوی خانه به خاطر مسدود شدن قنات های قدیمی است و یکی از راهکار ها این است که قنات های مجاور آن بازگشایی شود.