رهآورد زیست محیطی در خصوص حیوانات - بلاگ پو

در باره جانوران، اعم از حیوانات و پرندگان نیز مسلمانان در سایه نگرش و سیره معصومان علیهم السلام به دستاوردهای مهم زیست محیطی نایل شدند. این امر بنا بر آنچه در منابع تاریخی آمده به گونه های مختلف خود را نشان داده است که بعضی از آنها علمی بوده در باره شناسایی جانوران و ویژگی ها و خواص آنهاست، و جلوه دیگر این دستاورد، عملی بوده که در جوامع اسلامی خود را نشان داده است.

مسلمانان در باب جانوران، نه تنها به طرح مسائل مربوط به پرورش و نگهداری آنها اهتمام ورزیده، بلکه بعضی از دانشمندان بزرگ اسلامی در باره آنها به تألیف کتاب و پدید آوردن اثر مستقل پرداخته اند. از جمله آنها می توان به رسالة الطیر ابن سینا که ترجمه آن منسوب به شیخ اشراق یحیی سهروردی است، اشاره نمود. این تنها نیست قبل از آن، ترجمه کلیله و دمنه در دنیا اسلام در واقع، اقدام جدی در این باب به شمار می رود، چنانکه پس از بوعلی سینا، عطار نیشابوری (627ق) به نگارش منطق الطیر، احمد غزالی (505 ق) به رسالة الطیور و نجم الدین رازی به رسالة الطیر دست زدند.

طبیعی است دانشمندان اسلامی در این رساله ها به جانوران با دیدگاه عمدتا عرفانی و تربیت نگاه نموده اند که خود دید غیر مادی داشتن و اخلاقی نگریستن به آنهاست و این به آنها ارزش داده و از هر نوع ستم و رویه قطع نسل غیر مسئولانه، جلوگیری میکند. در رساله سهروردی، مرغان از قفس رسته از وادی ها و کوهها می گذرد و به درگاه ملک می رسند و به او التماس مینمایند که بند از پای آنها بردارد. جواب می شنوند که بند از پای شما کسی گشاید که بسته است و من پیکی باشما می فرستم تا ایشان را التزام کند تا بند از پای شما بردارند.

در رسالة الطیور غزالی مرغان به درگاه سیمرغ می فرایند تا او را به پادشاهی بردارند آنجا که می رسند اول، جواب رد می شنوند و در آخر پذیرفته می شوند. در منطق الطیر عطار که مفصل تر و دلکش تر و پرحادثه تر و در یک معنا یک دوره سیر و سلوک است، مرغان برای برگزیدن پادشاهی اجتماع بر پا می نمایند و به هدایت هدهد به طلب سیمرغ می فرایند و بیشتر آنها در آن راه دور و دراز و پر خطر جان می بازند و از آن میان تنها سیمرغ به مقصد می رسد و آنجا در می یابند که سیمرغ همان سیمرغ است.

آنچه در نوشته نجم الدین رازی با منظومه عطار بیشتر و با رساله های سهروردی و غزالی کمتر شباهت دارد، فقط در پیمودن راهی دراز و پر حادثه هفت خوان مانند است و گرنه طرح کلی قصه و هدف و نتیجه آنها به طور کلی از گونه ای دیگر است. اگر سفر مرغان غزالی و عطار برای وصول به معرفت است، سفر نامه رسان نجم الدین رازی برای برطرف ظلم است. مرغان غزالی و عطار به درگاه سیمرغ می فرایند برای خود سیمرغ، اما کبوتر دل نجم الدین رازی به درگاه سلیمان کبریا می رود تا او فرمانی خطاب به عنقای مغرب، یکی از امیران زمان بگیرد تا بیاید و مردم ری را از ظلم برهاند. رساله نجم الدین رازی لبریز از مضامین و اجزای عرفانی است. (1)

آثار مزبور تنها بخشی از کتاب های حیوان شناسی است که در شرق دنیا اسلام تألیف یافته اند. در منطقه ها دیگر دنیا اسلام نیز آثار مشابهی پدید آمد که از جمله آن می توان به حیاة الحیوان دمیری اشاره نمود که موضوعش حیوان شناسی، ولی از تاریخ و ادبیات و اخلاق و طب و داروشناسی و گیاه شناسی نیز بحث می نماید. (2)

البته حیاة الحیوان جاحظ در این میان، اثر دیگری است که از نظر اندیشمندان مسلمان بیش از دیگر آثار بر دانش جانورشناسی و اهتمام به امور جانوران، اثر گذاشت. پس از جاحظ نیز این فرایند با بعضی آثار اختصاصی در خصوص بعضی از حیوانات و پرندگان ادامه یافت. در باره حیوانات چه از ناحیه منافع، چون اسب وکبوتر و شتر و... و چه از نظر مضرات آنها، آنالیز های علمی اجرا شده است.

جانور سرایی قسمت دیگری از اهتمام مسلمانان به جانوران است. در اشعار عربی و فارسی از جانورانی، مثل مرغ، طایر و.... به طور عموم یا نوع به خصوصی از جانوران، مانند کبک، بلبل، طوطی، قناری، کبوتر، غزال، طاوس و... تمجید شده و از زیبایی، فواید، ارزشها یا خواص و کارایی آنها به نیکی بیان شده است:

دوش مرغی به صبح مینالید عقل و صبرم ببرد و طاقت و هوش

گفتم این شرط آدمیت نیست مرغ تسبیح خوان و من خاموش (3)

حافظ شیرازی معروف ترین شاعر فارسی سرا در موارد متعددی به زیباترین گونه ممکن، از جانوران و پرندگان خاص طبیعت، یاد نموده است:

صبا به لطف بگو آن غزال رعنا را که سر به کوه و بیابان نهادهای ما را

شکر فروش که عمرش دراز باد چرا تفقدی نکند طوطی شکرخا را

غرور حسنت اجازت مگر نداد ای گل که پرسشی نکنی عندلیب شیدا را (4)

و یا: سرو چمان من چرا میل چمن نمیکند همدم گل نمی گردد یاد سخن نمیکند(5)

دیگر شاعران نیز با محور قرار دادن حیوانات، اشعاری سروده اند که همگی حکایت از نوع نگاه سرایندگان به مقوله طبیعت و حیوان دارد.

پی نوشت ها:

1. برای اطلاع بیشتر ر.ک: سیدهاشم ناجی جزایری، حمایت از حیوانات در اسلام، مقدمه غلامرضا باهر.

2. جرجی زیدان، تاریخ تمدن اسلام، ج 1، ص 597.

3. سید هاشم ناجی جزایری، همان.

4. دیوان حافظ، ص 6.

5. همان، ص 192.

منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

malayro.ir: مالزی: سفر به کشور زیبای مالزی و دیدار از شهرهای توسعه یافته کوالالامپور، پنانگ و لنکاوی

asiaro.ir: آسیا رو: سفر به آسیا، جنوب شرقی آسیا، آسای مرکزی و خاورمیانه

منبع: راسخون