قلعه سِب؛ یکی از زیباترین و سالم ترین قلعه های ایران در سراوان، عکس
به گزارش بلاگ پو، این قلعه را اگرچه سیب و سیب سوران هم می نامند اما محلی ها می گویند سِب به معنی محل چشمه ساران فراوان است.
قلعه سب زیباترین و سالم ترین قلعه ای است که از دوران اسلامی سیستان و بلوچستان مانده است. در این قلعه تا سال 1344 طوایف بارکزایی و میرمرادزهی ساکن بودند و سپس متروکه شد. قلعه سِب در دو طبقه ساخته شده بود و دیوار آن بیش از 30 متر ارتفاع و حدود 7 متر عرض دارد. قسمت شاه نشین با ارتفاع بیشتری، در بالای قلعه قرار گرفته و گفته می گردد در حصار آن 14 برج و در ارگ آن 4 برج وجود داشته و در زمان جنگ از بین رفته است.
وجود درز انبساط در ساختمان اصلی قلعه و دسترسی به آب چاه در طبقه فوقانی و وجود لوله های سفالی راهنمایی کننده آب و مصالح به کار رفته در آن از قبیل خشت و کاه گل و چوب درخت خرما و درهای منبت کاری و شاه نشین از مشخصات ویژه این مجموعه است.
حصار قلعه سِب با سه متر ارتفاع 48 متر در 74 متر مربع به شکل مستطیل دور تا دور قلعه را فراگرفته است. ورود به قلعه تنها به وسیله پلکان جنوب شرقی آن امکان پذیر است.
قلعه سب روی صفه ای سنگی و صخره طبیعی کم ارتفاع با خشت و گل در قرن دوازدهم هجری قمری ساخته شد و در خاتمه قرن سیزدهم آخرین تغییرات اساسی در آن صورت گرفت. ساختمان قلعه مجموعه ای از حصار و بنای اصلی است که با 23 متر ارتفاع در روستای سیب 25کیلومتری جنوب غرب سراوان واقع شده است.
بنای اصلی قلعه در قاعده، به صورت مستطیل 36 متر* 25متر، در دو طبقه ساخته شده است. به گونه یی که هرچه بر ارتفاع آن افزوده می گردد از حجم آن کم می گردد و در ظاهر به شکل مصطبه هرم درمی آید که موجب ایستایی بیشتر بنا و جلوگیری از رانش دیوارهای قطور و مرتفع آن می گردد. معماران چیره دست محلی با بهره گیری از تجربه خود، برای احداث قلعه سب تخم گیاهی به نام توتری را با گل مخلوط می کردند و ملاطی چسبناک می ساختند که وقتی خشک شد، شدیدترین رگبارها و باران های فصلی بلوچستان نیز توانایی شستن آن را ندارد و به همین دلیل قلعه پایدار ماندهاست.
قلعه سب در مجموع 10 اتاق کوچک و عظیم دارد که در اطراف حیاط مرکزی جای گرفته اند و برای دسترسی به فضاهای حاکم نشین و تابستانی، راه پله یی، مخفی، کم عرض، با شیب زیاد وجود دارد. قلعه سب بعد از زمان صفویه بویژه در عصر افشاریه محل سکونت حاکمین بوده است.
کل بنایی که اکنون مشاهده می گردد به یک باره بنا نشده است و هر حاکمی در دوران فرمان روایی خود قسمتی به آن افزوده و در آن زندگی می نموده است.
طبقه دوم این بنا که به بلندترین بنای خشتی ایران معروف است، مجموعا 6 اتاق دارد که مساحت آن ها با هم بر حسب کاربرد بسیار متفاوت است.
اولین اتاق، در واقع سالنی است که در قسمت غربی، توسط میرمحمود خان ساخته شده که بعدها به عنوان اتاق جلسات خصوصی مورد استفاده قرار می گرفته است. در اغلب اتاق ها تاقچه هایی (به اصطلاح بلوچی دریگ) ایجاد شده و به عنوان گاوصندوق از آن ها بهره می گرفته اند.
جالب این که در قسمت جنوب شرقی اتاق چنین تاقچه ای ایجاد شده اما داخل دیوار پله می خورد و یکی دو متر بالاتر به یک شکاف دیگر منتهی می گردد که گویا هنگام جلسات، یک نفر به عنوان جاسوس به صورت مخفیانه در آن قرار می گرفته تا از سوء قصد به شاه در جلسات و دیگر موارد مشابه جلوگیری کند و نظارت بهتر داشته باشد.
اتاق دوم توسط میر یوسف خان در قسمت شمال شرقی ساخته شده و در کنار آن اتاقی دیگر توسط محمد عمر خان در جنوب آن بنا شده که راه تونل مانند جهت صعود به طبقهء دوم به گونه ای مخفی در آن تعبیه شده است که از لحاظ امنیتی در هنگام جنگ اهمیت فراون دارد و می توان گفت حتی کسانی که یکی-دو بار داخل قلعه رفته باشند، نیز برای پیدا کردن راه پله دچار مشکل می شوند!
در قسمت شمالی، یک اتاق طویل وجود دارد که به عنوان آشپزخانه کاربرد داشته و در سمت راست و انتهای آشپزخانه یک راه رو وجود دارد که به یک دست شویی سنتی منتهی می گردد که مخصوص بانوان بوده است و جالب اینکه در قسمت مقابل آن یعنی جنوب غربی، راهی باریک و طویل وجود دارد که نهایتا به یک دست شویی مردانه می رسد. زایده ای که از نمای جنوب شرقی قلعه رۆیت می گردد، دیوار بلند دست شویی می باشد. جالب توجه است که زیباترین نمای قلعه از جنوب شرقی آن قابل مشاهده است. سمت چپ کنار آشپزخانه اتاق کوچکی که انبار مواد غذایی و خرما بوده، و کنار آن هم یک تنور(ترون) وجود دارد.
این بنا از خشت خام ساخته شده و ملاطی که در آن استفاده شده با تخم گیاه توتری که بسیار ریز است و خاصیت چسبندگی فوق العاده ای دارد و احتمالا از کوه های اطراف آورده می شده، مخلوط شده که به استحکام و پایداری آن در برابر باران های تابستانی شدید منطقه و حتی زمین لرزه هایی که رخ داده، یاری نموده است.
البته نقش دیوارهای قطور یک متری و چوب تنهء بسیار محکم نخل که برای سقف استفاده شده را جهت استحکام آن نمی توان نادیده گرفت.
قلعه سِب در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منبع: گردشبان