نقدهای شمیم بهار نوعی گنده گویی بود که قابل اثبات نبود - بلاگ پو

با بهزاد عشقی درخصوص فیلمسازان عصر نوزایی، سینمای ایران در دهه 40، نقش اقتباس در کیفیت فیلم ها و علت انتخاب شوهرآهو خانم به جای آرامش در حضور دیگران گفت وگویی انجام دادیم که در ادامه می خوانید.

آثار هنری برای ماندگاری باید توسط عالمان هنر کشف شوند

شما در کتاب 3 فیلمساز عصر نوزایی سینمای ایران درباره بسیاری از فیلم های تاریخ سینمای ایران از جمله جنوب شهر فرخ غفاری سخن گفتید که چندان مورد توجه قرار نگرفت. از نظر شما اگر این فیلم مورد حمایت قرار می گرفت نوزایی سینمای ایران یک دهه زودتر رخ می داد؟

هرگز نمی توان تاریخ را بر اساس اگرهای فرضی واکاوی کرد. مفسری می گفت که اگر بینی کلئوپاتر ملکه مصر زشت بود، و اگر سزار که به قصد کشورگشایی به مصر رفته بود عاشق ملکه نمی شد، مصر به تصرف روم در می آمد و از نقشه جغرافیایی دنیا حذف می شد. در نتیجه تاریخ شکل دیگری به خود می گرفت و مناسبات دنیای به شکل دیگری در می آمد. آیا واقعا چنین بود؟ واقعیت این است که تاریخ بر اساس وقایع تصادفی شکل نمی گیرد و ریشه در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و مالی عمیق تری دارد. وقایع تصادفی و اگر های فرضی ظاهر داستان است و هرگز نمی تواند ضرورت های تاریخی را به شکل واقع بینانه ای تبیین کند. اگر ممیزی جنوب شهر را مثله نمی کرد، اگر منتقدان و مفسران سینمایی از این فیلم حمایت می کردند، اگر فیلم درونمایه داستانی و ساختار اجرایی جذاب تری داشت، احتمالا می توانست روی ساز و کار کلی سینمای ایران تاثیر بگذارد. اما این اتفاق نیفتاد و زمینه تاریخی برای وقوع چنین اتفاقی در آن موقع به وجود نیامد. معمولا فیلمی می تواند جریان ساز باشد که چند اتفاق اساسی برایش رخ بدهد:

1: مردم فیلم را ببینند و بپسندند.

2: منتقدان فیلم را بستایند.

3: فیلم به جشنواره های داخلی و خارجی راه بیابد و ستوده گردد.

ویتکنشتاین به درستی گفته است که آثار هنری برای ماندگاری باید توسط عالمان هنر کشف شوند. هیچ کدام از این اتفاق ها

هیچ کدام از تهیه نمایندگان ایرانی نمی خواستند با ابتذال تجارت نمایند. اما سینمای ایران متکی به سرمایه بخش خصوصی بود و اگر فیلمی نمی فروخت تهیه نماینده را ورشکست می کرد.

برای جنوب شهر رخ نداد. به همین دلیل این فیلم نتوانست تاریخ ساز گردد و تحولی در سینمای ایران پدید بیاورد.

صحنه ای از فیلم گاو

شما معتقدید سینمای گیشه با سینمای روشنفکری ایران در آن موقع به هم نمی رسیدند، از این جهت که هر کدام به آن دیگری توجه نمی کرد، به هرحال یک جریان روشنفکری در سینمای ایران وجود داشت و از طرفی بعضی از فیلمسازان مثل خاچیکیان از نظر فنی کارشان خوب بود ولی آثارشان محتوای مناسب نداشت؛ اگر این دو سینما خط موازی را رها می کردند و به یک نقطه مشترک می رسیدند نوزایی سینمای ایران زودتر رخ می داد؟ به نظر شما چه عواملی در این زمینه موثر بود؟

تا قبل از تحولات سینمای ایران در واپسین سال های دهه چهل، سینمای تجاری به راه خود می رفت و فیلمسازان روشنفکر نیز راستا متفاوتی را دنبال می کردند. واقعیت این است که هیچ کدام از تهیه نمایندگان ایرانی نمی خواستند با ابتذال تجارت نمایند. اما سینمای ایران متکی به سرمایه بخش خصوصی بود و اگر فیلمی نمی فروخت تهیه نماینده را ورشکست می کرد. بنابراین با تبعیت از سلیقه های نازل عمومی می کوشیدند که خود را از ورشکستگی نجات دهند. اما اگر با ساختن فیلم های ارزنده می توانستند اعتنای عمومی را جلب نمایند، بی گمان ابتذال را برنمی تابیدند و فیلم های بهتری می ساختند. کما این که پس از بر آمدن سینمای موج نو و فروش افسانه ای قیصر چنین کردند.

بسیاری از تهیه نمایندگان بخش خصوصی، از جمله مهدی میثاقیه و علی عباسی، خط فراوری خود را عوض کردند و با ساختن فیلم هایی چون رضا موتوری، خاک و گوزن ها هر سه ساخته کیمیایی، پستچی و آقای هالو اثر داریوش مهرجویی، صادق نموده ساخته ناصر تقوایی، تنگنا و تنگسیر اثر امیر نادری، حسن کچل و طوقی اثر علی حاتمی، و.... به سهم خود کوشش کردند که در ارتقای هنری سینمای ایران بکوشند. پاره ای از سخن سنجان قدیمی می گفتند که: سخن ادبی را باید عوام بفهمند و خواص بپسندند. نخبگان شعرهای حافظ، سعدی، مولوی، فردوسی و خیام را می پسندند و عوام نیز با این آثار ارتباط بر قرار می نمایند. آیا این اتفاق نمی توانست برای سینمای ایران نیز رخ بدهد؟ این خواست پاره ای از تهیه نمایندگان ایرانی، از جمله عباس شباویز بود، که با موفقیت فیلم هایی چون قیصر تحقق پیدا کرد. بدیهی است که اگر این تجربه زودتر عملی می شد، نوزایی سینمای ایران نیز زودتر اتفاق می افتاد. اما باز هم تاکید می کنم با اگرهای فرضی نمی توان به سراغ تاریخ رفت. واقعیت این است که نوزایی سینمای ایران در واپسین سال های دهه چهل به وقوع پیوست و جز این نیست.

شماتت ساموئل خاچیکیان در سینمای ایران

شما در 3 فیلمساز عصر نوزایی سینمای ایران بسیار از ضعف فنی و محتوایی فیلم های آن برهه از تاریخ سینمای ایران سخن گفتید؛ به نظر شما یکی از عوامل ضعیف بودن فیلم ها نمی تواند عدم حضور منتقد باشد؟ منتقدی که به درستی با سینما آشنا بوده و فیلم های فراوری شده را مورد نقد قرار دهد.

ضعف نقد و ادبیات سینمایی همیشه یکی از مسائل سینمای ایران در سال های دور بوده است. بیشتر منتقدان ایرانی سینما را در حوزه روایت، تکنیک، فرم و زیبایی شناسی به خوبی نمی شناختند. اغلب از روی نقدهای خارجی کپی بر می داشتند، یا نوعی انشانویسی را با نقد سینمایی خلط می کردند. شما به نوشته های طغرل افشار نگاه کنید نقدهایش اغلب نوعی انشا در حوزه اخلاق، انسانیت و درست زیستن بوده است. یا نقدهای شمیم بهار نوعی گنده گویی و حرف های کلی بافانه ای بود که معمولا قابل اثبات

سینمای ایران تا قبل از دوران نوزایی و بر آمدن فیلمسازان موج نو، هرگز به شکل سازنده و منصفانه مورد داوری قرار نگرفت.

نبود. تازه بیشتر این منتقدان فیلم های ایرانی را به نقد در نیامدنی تلقی می کردند و نوشتن درباره سینمای ایران را دون شان خود می پنداشتند. اغلب درباره فیلم های ایرانی سکوت می کردند، یا همچون هوشنگ کاوسی، شمشیر از رو می بستند و ناسزاگویی را به حساب نقد می گذاشتند. تمام فیلم های ایرانی را به یک چوب می رانند و تفاوتی بین سره و ناسره و دوغ و دوشاب قائل نمی شدند. به همین دلیل فیلمسازی چون ساموئل خاچیکیان، که لااقل در مقیاس زمانی خود، با فرم، تصویر و زیبایی شناسی سینما آشنایی داشت، به اندازه فیلمسازان نابلد، و گاه حتی بیش تر، مورد شماتت قرار می گرفت.

بنابراین سینمای ایران تا قبل از دوران نوزایی و بر آمدن فیلمسازان موج نو، هرگز به شکل سازنده و منصفانه مورد داوری قرار نگرفت. اما پس از نوزایی داستان دیگر شد و حمایت جمعی منتقدان از فیلم هایی چون قیصر تا حدود زیادی به بازاریابی و مقبولیت مردمی این فیلم ها یاری کرد. هر چند که این داستان نیز چندان دوام نیافت و پس از چند سال برخورد منتقدان با فیلم های ایرانی باز هم سکوت بود.

منتقدان تاثیری در تماشاگر عام ندارند

اساسا حضور منتقد چقدر می تواند در کیفیت فیلم ها و بالا بردن سطح توقع و تفکر عمومی نسبت سینما موثر باشد؟

البته اغلب بینندگان سینما خواننده نقد منتقدان نیستند. بنابراین پاره ای از منتقدان خود را دست کم می گیرند و می انگارند که تاثیری در سرنوشت فیلم های ایرانی نمی توانند به جا بگذارند. اما تحولات سینمای ایران در دوران نوزایی نشان داد که چنین نیست و نقد منتقدان تاثیر زیادی در معرفی فیلمسازانی چون کیمیایی، مهرجویی، تقوایی، بیضایی و نادری و دیگران داشت.

در سال های پس از انقلاب که سینمای ایران زیر سیطره تمامیت خواهی و ممیزی افراطی نهاده شد، پاره ای از منتقدان، به ویژه منتقدان مجله فیلم، که تنها نشریه سینمایی کشور بود، به سهم خود توانستند این فضای بسته را بشنمایند و فیلمسازان خلاق را به مخاطب بشناسانند. نقبی به گذشته بزنند و فیلمسازانی را که تاریخ می ساختند و فیلم های ارزشمند ارائه می دادند، از خیل فیلمسازان فیلم های مصرفی و ارزان جدا نمایند. در دهه های اخیر کمدی های ارزان و پیش پا افتاده، بازار سینمای ایران را در انحصار خود گرفتند. اما در همین دوران فیلمسازانی چون اصغر فرهادی، سعید روستایی و دیگران توانستند با حمایت منتقدان طیف وسیعی از تماشاگران را به سالن سینما بکشانند. البته منتقدان تاثیری در تماشاگر عام ندارند، اما می توانند روی مخاطب نخبه تاثیر بگذارند و از این طریق فضای مساعدی برای فیلم های ارزنده پدید بیاورند.

به یاد بیاورید که فیلمی چون جدایی نادر از سیمین، توانست در مقابل فیلمی در قواره اخراجی ها دوام بیاورد و مورد اعتنای بخش قابل توجهی از مردم قرار بگیرد. از سوی دیگر منتقدان برای فیلم ها تاریخ می سازند و باعث ماندگاری آثار ارزشمند می شوند. مردم فیلم ها را مصرف می نمایند و بعد دور می اندازند و از یاد می برند. اما منتقدان مدام درباره فیلم های نخبه می نویسند و سبب می شوند که این فیلم ها به باشگاه آثار نامیرا راه بیابند و هرگز از یاد نروند. آیا شما در تاریخ سینما فیلمی را می شناسید که بدون تایید منتقدان به ماندگاری رسیده باشد؟ چنین فیلمی هرگز ساخته نشده است.

صحنه ای از فیلم شوهر آهو خانم

بسیاری از منتقدان چون احمد طالبی نژاد از نقش فیلم ارامش در حضور دیگران

در هر صورت آرامش در حضور دیگران فیلمی بود که در زمان خود اکران نشد و مورد داوری عمومی قرار نگرفت، پس چگونه می تواند در شکل گیری سینمای موج نو تاثیرگذار باشد؟

ساخته ناصر تقوایی در جهت نوزایی سینمای ایران صحبت می نمایند اما نظر شما متفاوت است و شوهر آهو خانم اثر داوود ملا پور را در این امر سهیم می دانید. آیا فیلم تقوایی را نمی توان در کنار فیلم قیصر، شوهر آهو خانم و گاو که نام بردید قرار داد یا شوهر اهو خانم را در کنار این سه فیلم قرار داد؟ و اصلا چرا شما مخالف نقش نوزایی فیلم ارامش در حضور دیگران هستید؟

فیلم آرامش در حضور دیگران، در حوالی سال چهل وهشت و با بودجه معدودی در چرخه فراوری نهاده شد. پس از آن فیلم توقیف شد و تا چند سال امکان نمایش عمومی پیدا نکرد. آنگاه در سال پنجاه ودو، و پس از جرح و تعدیل، به شکل معدودی در سینما کاپری تهران اکران شد. تماشاگران از فیلم استقبال نکردند و منتقدان نیز توجه چندانی به فیلم نشان ندادند. فیلم امکان نمایش برون مرزی پیدا نکرد و از هیچ جشنواره معتبری جایزه ای دریافت نکرد. حال چگونه ممکن است که چنین فیلمی نقطه عطفی در تاریخ سینمای ایران پدید آورد؟ البته پاره ای از اهالی سینما فیلم را در نماش های خصوصی دیده بودند. فیلم در سال چهل و نه در جشن هنر شیراز نیز به نمایش در آمد. پاره ای از سینماگران نیز، از جمله هژیر داریوش، از فیلم دفاع کردند و توقیف فیلم را تاسف آور خواندند. اما در هر صورت فیلمی که در زمان خود اکران نشد و مورد داوری عمومی قرار نگرفت، چگونه می تواند در شکل گیری سینمای موج نو تاثیرگذار باشد؟ مشکل اینجاست که در ادبیات سینمایی ایران، بسیاری از منتقدان از متن آغاز نمی نمایند و به ارزش های فی نفسه فیلم ارجاع نمی دهد. نقد بیش تر بر آمده از نوع ارتباطی است که منتقدان با فیلمسازان برقرار می نمایند. در واقع اخلاق نقد و اخلاق دوستی دو خط موازی اند که هرگز به هم نمی رسند. اگر دوستی فیلم بدی بسازد و در ملاعام از او انتقاد کنید، اخلاق دوستی را پاس نداشته اید. اما اگر به خاطر دوستی، فیلم بی ارزشی را بستایید، حقانیت نقد را زیر سوال برده اید. برای همین اندرز من به منتقدان جوان این است که: هرگز با هیچ فیلمسازی دوست نشوید.

اقتباس از ادبیات داستانی و نمایشی معاصر باعث ارتقای هنری سینمای ایران می گردد

شما برخلاف نظر بسیاری فیلم شوهر آهو خانم را در کنار دو فیلم دیگر قصیر و گاو به عنوان فیلم های موثر در عصر نوزایی سینمای ایران معرفی می کنید. محتوای فیلم شوهر آهو خانم تا چه اندازه بر این نوزایی موثر بود؟ شما در کتاب بیان می کنید که این اثر از نظر فنی چندان مورد قبول نبود و درواقع به گمانم همان محتوا مدنظر شماست.

بی گمان امتیاز مهم فیلم شوهر آهو خانم از رمان بلند آوازه علی محمد افغانی می آمد. رمان داستان یک خانواده، داستان زن ایرانی، داستان یک تاریخ و داستان جامعه ای در حال گذار از سنت های واپس گرا به نوعی شبه مدرنیسم بی هویت وارداتی بود. مخاطب بخشی از تاریخ و واقعیت های پیرامون خود را در این فیلم می دید و با آدم ها و رخدادها احساس همدلی می کرد. فیلم در زمانه ای اکران شد که سینمای مصرفی در دور باطل فیلم های گنج قارونی می چرخید و با داستان مکرر عشق پسر فقیر و دختر مرفه، مسخرگی، پایکوبی و آوازه های پیش پا افتاده، مخاطب را دلزده نموده بود. اغلب فیلمسازان ایرانی قصه گویان خوبی نبودند و اگر قصه گوی خوبی در اختیار داشتند، چه بسا می توانستند فیلم های موجه تری بسازند. ادبیات داستانی و نمایشی ایران می توانست یکی از منابع درخور توجه برای فیلمسازان ایرانی باشد. اما این فیلمسازان به جای اقتباس از ادبیات غنی و خلاق، بیش تر از پاورقی های

فیلم قیصر از نظر محتوایی و در عیار مدرنیته و عقلانیت مدرن، اثر واپس گرایی به حساب می آمد که از ناموس پرستی و انتقام شخصی و قانون گریزی و مناسبات قبیله ای و ماقبل مدرن دفاع می کرد.

پیش پا افتاده مطبوعات یا داستان های عامیانه قدیمی، از جمله امیر ارسلان و حسین کرد، اقتباس می کردند. اما در دوران نوزایی داستان دیگر می گردد و اقتباس از ادبیات داستانی و نمایشی معاصر باعث ارتقای هنری سینمای ایران می گردد. از سوی دیگر یکی از منابع مهم سینمای موج نو، تئاتری هایی بودند که چه به عنوان بازیگر، و چه در مقام نویسنده و کارگردان، به سینمای ایران راه می یافتند و هرکدام به سهم خود باعث ارتقای کیفی فیلم های ایرانی می شدند.

صحنه ای از فیلم قیصر

قیصر اتفاق تازه ای در مقیاس سینما نبود

برویم سراغ مسعود کیمیایی و حضور او در سینمای آن دهه. فیلم قیصر از همان ایام مورد توجه مخاطبان و منتقدان نهاده شده بود و همچنان نیز تحسین می گردد؛ شما نیز در کتاب از آن به عنوان یکی از آثار نوزایی در سینمای ایران یاد کردید. محتوا و تکنیک فنی فیلم در کنار یکدیگر باعث ایجاد این نوع نگرش شد؟

قیصر در واقع یک فیلم فارسی اصلاح شده و جذاب و خوش ساخت بود. فیلم در برآورد کلی از همان فرمول هایی استفاده می کرد که از مولفه های ذاتی سینمای فیلم فارسی به حساب می آمد. قهرمان پروری، ستاره سالاری، کشمکش خیر و شر، خشونت و زد و خورد، تن نمایی و پایکوبی و آواز کافه ای و.... اما از این فرمول ها به شکلی استفاده می کرد که درسینمای آن روز بی بدیل و تازه به نظر می رسید. فیلم از نظر روایت و فرم و تکنیک اتفاق تازه ای در مقیاس سینما نبود. اما در قیاس با بلاهت و پیش پا افتادگی سینمای فیلم فارسی فیلمی جذاب و حرفه ای و خوش ساخت بود. فیلم از نظر محتوایی و در عیار مدرنیته و عقلانیت مدرن، اثر واپس گرایی به حساب می آمد که از ناموس پرستی و انتقام شخصی و قانون گریزی و مناسبات قبیله ای و ماقبل مدرن دفاع می کرد. اما همین واپس گرایی بخشی از گفتمان انقلابی روز در مخالفت با شبه مدرنیسم وارداتی پهلوی به حساب می آمد. به همین دلیل بخشی از روشنفکران از قیصر به عنوان اثری ستیزنده حمایت کردند. در هر صورت این اثر، فیلم مهم و تاریخ سازی است که نقش مهمی در تحولات سینمای ایران داشته است. اما همین فیلم در عیار عقلانیت و زیبایی شناسی مدرن چندان قابل دفاع به حساب نمی آید. نگارنده کوشیده است که در این کتاب با نگاهی انتقادی به سراغ قیصر برود و نکات ضعف و قوت این فیلم را به شکل بی طرفانه مورد واکاوی قرار بدهد.

بهترین فیلم های سینمای موج نو برگرفته از بهترین داستان ها و نمایشنامه های ایرانی

در قسمتی دیگر از کتاب بیان می کنید که بعد از فیلم قیصر سینمای ایران به سمت فیلم های این چنینی کشیده شد و به ورطه نابودی رفت؛ اما باعث شد تهیه نماینده ها به سمت فیلمسازان جوانی چون علی حاتمی، بهرام بیضایی، امیر نادری و ... بروند. در واقع علت اصلی این که قیصر را عاملی در نوزایی سینمای ایران می دانید تغییرنگرش و رویه تهیه کنننده هاست؟ چون با توجه به گفته خودتان این فیلمسازان هرکدام دنیای خود را داشتند و آثارشان کپی از قیصر نبود.

تعدادی از بهترین فیلم های سینمای موج نو برگرفته از تعدادی از بهترین داستان ها و نمایشنامه های ایرانی بوده است. گاو اثر مهرجویی برگرفته از مجموعه داستان عزاداران بیل نوشته غلامحسین ساعدی است، دایره مینا ساخته دیگر مهرجویی برگرفته از داستان آشغالدونی اثر ساعدی، آقای هالو اثر مهرجویی برگرفته از نمایش نامه ای به همین نام نوشته علی نصیریان، آرامش در حضور دیگران ساخته ناصر تقوایی برگرفته از داستانی به همین نام نوشته ساعدی، داش آکل ساخته مسعود کیمیایی

فیلم های قیصری از فرط تکرار بازار را اشباع کرد و باعث دلزدگی تماشاگران شد. از سوی دیگر قیصر فضای مساعدی به بار آورد که تهیه نمایندگان خطر نمایند و سرمایه خود را در اختیار فیلمسازان جوان و نو اندیش قرار بدهند.

برگرفته از داستانی به همین نام نوشته صادق راهنمایی، خاک ساخته کیمیایی برگرفته از داستان آوسنه بابا سبحان نوشته محمود دولت آبادی، تنگسیر ساخته امیر نادری برگرفته از داستانی به همین نام نوشته صادق چوبک، شازده احتجاب ساخته بهمن فرمان آرا برگرفته از داستانی به همین نام نوشته هوشنگ گلشیری، ملکوت ساخته خسرو هریتاش برگرفته از داستانی به همین نام نوشته بهرام صادقی و....

نگارنده در کتاب عشق سال های فیلم فارسی و نوزایی سینمای ایران، که اخیرا به وسیله انتشارات نگاه منتشر شده است، در مقاله اقتباس ادبی و سینمای ایران، به تفصیل به این موضوع پرداخته است. اقتباس ادبی در سال های پس از انقلاب از چند جهت دچار محدویت شده است. نخست به این علت که بسیاری از نویسندگان خلاق در لیست سیاه نهاده شده اند و مغضوب ممیزی شده اند. دوم به این سبب که پاره ای از فیلمسازان به اشتباه می انگارند که اگر از ادبیات اقتباس نمایند استقلال خود را به عنوان مولف زیر سوال می برند. در حالی که بسیاری از فیلم های تالیفی و ماندگار دنیا بر گرفته از ادبیات شاخص داستانی و نمایشی بوده است. سوم به این دلیل که در دهه های اخیر، به دلایل مختلف، ادبیات داستانی ایران دچار سقوط آزاد شده است و دیگر کم تر اثری منتشر می گردد که ارزش اقتباس داشته باشد.

موضوعی جالب توجه در میان فیلم های عصر نوزایی سینمای ایران این است که چه فیلم شوهر آهو خانم و چه فیلم ارامش در حضور دیگران را در کنار فیلم قیصر و گاو موثر در این امر بدانیم، به جز فیلم کیمیایی باقی این آثار اقتباسی از داستان هستند. به نظر شما موضوع اقتباس چه مقدار در موفقیت این فیلم ها موثر بود؟ از دید شما اگر این اقتباس از ادبیات زودتر صورت می گرفت در تسریع این نوزایی یاری نمی کرد؟

قیصر چند تاثیر متفاوت در سینمای ایران به جا گذاشت. تجاری سازان قیصر را سرمشق قرار دادند و فیلم های مشابهی با مضمون تجاوز و انتقام شخصی به بازار عرضه کردند. به این ترتیب جاهل بازی، خشونت ورزی، بازارچه، برهنگی و تجاوز، جایگزین داستان پسر فقیر و دختر مرفه و اختلاف طبقاتی به سبک فیلم های گنج قارونی شد. در واقع این تهیه نمایندگان هدفشان فقط تحصیل سود بود و ابتذالی را جایگزین ابتذالی دیگر کردند. چندی نگذشت که فیلم های قیصری از فرط تکرار بازار را اشباع کرد و باعث دلزدگی تماشاگران شد. از سوی دیگر قیصر فضای مساعدی به بار آورد که تهیه نمایندگان خطر نمایند و سرمایه خود را در اختیار فیلمسازان جوان و نو اندیش قرار بدهند و هوای تازه ای در سینمای ایران ایجاد نمایند.

بی تردید اگر قیصر نبود، علی حاتمی ، ناصر تقوایی، بهرام بیضایی، امیر نادری، نصرت کریمی و بسیاری دیگر امکان تجربه در سینمای ایران را پیدا نمی کردند. اما از نظر فکری قیصر با تعصب گرایی و غیرت پرستی و انتقام شخصی و قانون گریزی، خواسته و ناخواسته تنور آینده ای را روشن کرد که هیچ سنخیتی با عقلانیت مدرن، کرامت فردی، حقوق بشر و قانون گرایی نداشت. شگفتا که کیمیایی همچنان با لجاجت قیصر را تکرار می نماید و هویت خود را به مثابه فیلمسازی تاریخ ساز زیر سوال می برد. قیصرهایی که از جهت روایت و پردازش شخصیت و شیوه اجرا به کاریکاتور قیصر اصلی بدل گشته اند. به قول یکی از اندیشمندان، تاریخ دو بار تکرار می گردد. بار اول به شکل تراژدی، بار دوم به صورت کمدی مسخره! قیصرهای جدید کیمیایی مصداق همان تکرار تاریخ است.

انتشارات هزاره سوم اندیشه کتاب سه فیلمساز عصر نوزایی سینمای ایران اثر بهزاد عشقی را در 84 صفحه و با قیمت 15000 تومان منتشر نموده است.

banima.ir: مجله گردشگری و مسافرتی بانیما

chinaro.ir: مجله گردشگری چین، سفر به پکن، شانگهای هانگزو

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران