آستانه ی شاهزاده حسین - بلاگ پو

مدفن حضرت شاهزاده حسین فرزند امام رضا (علیه السلام) در شهر قزوین، که مشهورترین و باشکوه ترین اماکن زیارتی و مشاهد متبرکه ی آن شهر و از توجه و اعتقاد کامل مردمان آن دیار برخوردار است و از کهن ترین مزارات موجود ایران است. این بقعه در وسط گورستانی واقع بوده که متعلق به اوایل دوره ی صفوی است. ولی در حال حاضر به جای آن گورستان، میدانی سرسبز در شمال و درختستانی در جنوب مزار قرار گرفته است. درباره ی نسب شاهزاده حسین بین مورخین اختلاف است. مؤلف برگی از تاریخ قزوین می نویسد: قدیم ترین مأخذی که در آن ذکر این مزار رفته کتاب تاریخ قزوین و فضائلها تألیف حافظ ابویعلی خلیل بن عبدالله بن احمد قزوینی (م 446ق) است. ولی این کتاب اکنون در دست نیست، لیکن بیشتر مطالب آن در کتاب التدوین فی ذکر اخبار قزوین تألیف رافعی قزوینی (م 623ق) ذکر شده. در این کتاب ذیل سخن از مقابر قزوین آمده است که: در این گورستان مزاری منسوب به فرزند حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) است که در خردسالی درگذشته بود. در کتاب النقض هم که در قرن ششم هجری نوشته شده، آمده است که: اهل قزوین سنی و شیعی به زیارت ابو عبدالله حسین بن الرضا فرایند. حمدالله مستوفی در قرن هشتم، از این امامزاده در دو جای کتاب خود تاریخ گزیده نام برده است. درباره ی مجموعه ی بنای آستانه سخن را از ورودی اصلی به طرف صحن شروع می کنیم. ورودی آستانه از بنای دروازه ها که در عهد ناصرالدینشاه در بعضی از شهرهای ایران و از جمله قزوین برپا گردیدند، الهام گرفته است. در بنای سردر مزبور بیش از هر چیز رعایت جنبه های تزیینی شده است. در بالای قوس سردر ورودی قسمت خورشیدی بنا واقع شده است که دارای تزیینات کاشی با نقش هندسی است که دو سوی آن دو منار بلند واقع شده است. در دو سوی ورودی بر رویهم شش مناره ی تزیینی واقع شده است. در دو سوی ورودی بر رویهم شش مناره ی تزیینی واقع شده است. کتیبه ی سردر، شامل دوازده بیت شعر است مربوط به سال 1307ق. پس از ورودی، هشتی واقع شده است که با گذشتن از آن به صحن وسیعی وارد می شویم. صحن عبارتست از یک شش ضلعی ناقص. در دو سوی ورودی هر طرف پنج حجره ی ایوان دار و در سه جانب دیگر صحن پنجاه و دو ایوان بنا شده است. در وسط صحن مقابل ورودی، سقاخانه ی بزرگی با طرح هشت ضعلی واقع شده است که کتیبه ی آن، سال بنا را 1340ق یاد می نماید. بنای اصلی آستانه بنائی است شش ضلعی. در جانب شمال، ایوان آیینه کاری بزرگی که از آثار دوران قاجار است، نظر هر زائری را به خود جلب می سازد. طول ایوان 20 و پهنای آن 7 متر و بلندیش از کف صحن 10 متر است. ایوان مزبور از سنگ مرمر بنا شده است. از دو سوی ایوان به یاری دو پلکان به کفش داریهای زنانه و مردانه راه می یابد. ازاره ی جنوبی ایوان که معرف نمای دوره ی صفویه است، با قطعات بزرگ سنگ مرمر پوشش شده که بر روی دو قطعه ی دو سوی در، گلدان گلی حجاری شده است. آیینه کاری دیوارهای ایوان در سال 1293ق انجام گرفته است. کتیبه ی بالای تزیینات آیینه کاری ایوان با این بیت شروع می شود:

قزوین و صفاتها بلطف ازلی *** من لمعة بقعة حسین بن علی

سقف ایوان در قسمت جلو بر روی چهار ستون چوبی هشت ترک و دو نیم ستون سه ترک قرار گرفته است. سردر تزیینی ایوان به یاری کاشیهای هفت رنگ دوره ی قاجار، تزیین شده است. با عبور از این ایوان به رواق مقابل حرم وارد می شویم که مستطیل شکل می باشد. در دو جانب شرقی و غربی دو در کوتاه به دو اتاق منتهی می شود. ازاره ی رواق تا 1/10 متر از سنگ مرمر و بالای آن تزیینات گچبری و آیینه کای واقع شده است. اطاق سمت راست رواق که نمازخانه ی مردانه است از تزیینات جالبی برخوردار است و از آثار زیبای دوران صفویه به شمار می رود. ازاره ی اتاق از سنگ مرمر است و بالای آن هشت طاقچه مانند با تزیینات مقرنس ایجاد شده است. بالای طاقچه ها حاشیه ای به عرض 30 سانتیمتر وجود دارد که درون دو طرح تزیینی ستاره ی هشت پر و لوزی، شعرها و کلماتی نقش بسته است. تزیینات زیر سقف به رنگ طلائی و با خط های سیاه اجرا شده که شبیه نقش کارهای چوبی است. از رواق مزبور با عبور از یک در منبت که از شاهکارهای دوران صفویه به شمار می رود، به حرم داخل می شویم که طرح آن عبارت است از یک بیست ضلعی که در چهار جهت اصلی آن چهار قوس بلند برپا شده است. بین قوسها چهار فیل پوش بنا شده که به یاری کاربندیها، پوشش گنبدی شکل را بر روی خود پایدار ساخته اند، سقف حرم دارای تزیینات گچبری و آیینه کاری با طرح بته جقه و قابهای بیضی شکل است. در بالای ورودی و گرداگرد حرم کتیبه ای به خط نسخ و به رنگ طلائی بر روی متن لاجوردی نوشته شده که مضمون آن عبارتست از سوره ی هل أتی علی الانسان حین من الدهر و سوره ی مبارکه ی آدینه. در زیر آن روی اضلاع بیست گانه، قابسازی هائی با گچ بری و تزیینات آیینه اجرا شده است. ازاره ی حرم با کاشیهای چهارگوش لعابدار معروف به شیشه ای با نگاره های گل و برگ و اسلیمی پوشش شده است. بنای حرم را باید دست کم مربوط به قرن نهم هجری دانست. در دو جانب شرقی و غربی حرم، مسجد پائین پا و بالای سر واقع شده است و در جانب جنوب مسجد روبرو. در چوبی واقع بین حرم و این قسمت از آثار جالب آستانه است، این در، در گذشته تمامی از خاتم بوده ولی در حال حاضر تنها قابهای وسط آن به جای مانده است. در منبت بزرگ حرم که از آثار دوران شاه طهماسب است، دارای 3 متر طول و 2 متر عرض می باشد که با شیوه ی گره ساخته شده است. کتیبه ی روی در تاریخ 967ق و کار استاد علاء الدین محمد نجار رازی است. صندوق روی مرقد که به شیوه ی گره مجوف با ریزه کاریهای خاصی ساخته شده از نمونه های بسیار نفیس هنر منبت کاری به شمار می رود. در چهار جانب حاشیه های صندوق دو ردیف کتیبه ی ریز و درشت به خط نسخ ممتاز کنده کاری شده که در زمینه ی روشن، تاریخ ساختن آستانه و شخصیت صاحب آن دارای ارزش بسیار است. کتیبه ی مزبور چنین است: هذا المشهد المنور و المرقد المطهر، لثمرة شجرة الامامیه، عبدالله الحسین ابن امام حجة المرتضی علی الرضا بن امام امین العالم و الامام الکاظم موسی بن السید الناطق الامام الصادق جعفر العارف العالم الزاهر و الامام الباقر بن الامام زین العابدین و قرة عین الزاهدین، علی بن الامام سید الشهداء اول فصل الاصفیا، الحسین ابن الامام امیرالمؤمنین و سید الوصیین و قائد غرالمحجلین، اسدالله الغالب علی بن ابی طالب علیه السلام و قد قضی نحبه بقزوین فی شعبان سنه احدی و مأتین (201) من تاریخ هجرة جده سیدالثقلین صلوات الله و علی آله الطیبین الطاهرین. تا سال 1340 خورشیدی ضریح چوبی بزرگی بر روی مرقد قرار داشت که با ساختن ضریح زیبای کنونی آن را به نیشابور انتقال دادند و بر روی مرقد امامزاده محروق نصب کردند. تاریخ ضریح مزبور 1305ق است. کتیبه ی دیگری، که در آستانه وجود دارد، مربوط است به سردر جنوبی صحن از آثار زینت بیگم دختر شاه طهماسب که به دستور او کارهای تعمیراتی و ساختمانی وسیعی در آستانه اجرا شده است.

کتابنامه:

مینودر، 650-665؛ برگی از تاریخ قزوین، 9/1-10، تاریخ گزیده، 205، 784، النقض، 643.

منبع مقاله :

گروه نویسندگان، (1391) دائرةالمعارف تشیع، تهران: حکمت، چاپ اول.

منبع: راسخون