بدرالزمان قریب بانوی زبان های خاموش - بلاگ پو

شهروند در ادامه نوشت: وقتی در دوران پرآشوب تهران دهه بیست بدرالزمان قریب به دلیل ناراحتى چشم از ادامه تحصیل بازماند، کسی شاید فکرش را نمی کرد که این دیپلمه طبیعی بتواند تا چند سال دیگر یکی از بزرگان ماندگار ادبیات و فرهنگ این دیار لقب گیرد، اما این رخ داد؛ با سختکوشی و البته عشقی که به شاهنامه، مثنوى، حافظ و نظامى داشت و هر وقت چشمش اجازه می داد، می خواند و می نوشت و می سرود و بالاخره هم توانست به دانشکده ادبیات راه یابد و در دوران آشفته کودتا و محاکمه دکترمصدق در کلاس های استادانی حاضر گردد که فخر زمان بودند.

کسانی، چون محمد تعیین، احسان یارشاطر، پرویز ناتل خانلری، ابراهیم پورداود و بسیاری دیگر که بدرالزمان را به زبان های پهلوى، اوستا و فارسى باستان علاقه مند و درواقع او را بدرالزمان کردند. دانشجویی که در قصیده ای درباره دکتر مصدق محصور در خانه اى روشنى دیده ایران چگونه ای/ تنها نشسته گوشه زندان چگونه ای زخم های قلبش را سرود و نشان داد همان قدر به امروز کشورش می اندیشد که به عمق ریشه های تاریخى و فرهنگی این کشور و این راه را تا دهمین دهه زندگی اش ادامه داد.

بدرالزمان قریب در یکی از معدود مصاحبه های رسانه ای زندگی اش درباره استادانش در دانشگاه توضیحات جالبی داده است: در ایران از محضر استادان بزرگی همچون فروزانفر، عبدالعظیم قریب، جلال الدین همایی، محمد تعیین، ذبیح ا... صفا و ابراهیم پورداود استفاده کردم. یادم است استاد ابراهیم پورداود با شوقی فراوان اوستا و متون قدیم را درس می داد. استاد قریب بسیار فروتن بود و همواره قبل از دانشجویان در کلاس حاضر می شد. استاد محمد تعیین بسیار سختگیر بود و استاد خانلری، استاد صادق و استاد محمد مقدم نیز مشوق من بودند.

بدرالزمان بعد از دوران دانشجویى، در پى شناخت ریشه های فرهنگ ایرانى به زبان های باستانى علاقه مند شده و درباره شرق شناسی و زبان شناسی در دانشگاه پنسیلوانیا تحصیل می نماید و دکترایش را هم در همان دانشگاه می گیرد. دوره ای مهم که ماحصلش آشنایی با جورج کامرون نویسنده تاریخ عیلام است. این همان دوره ای است که رساله سترگ ساختار فعل در زبان سُغدى را می نویسد که شاهکار کارنامه پربارش است.

خود دکتر قریب درباره اهمیت زبان سغدی گفته که زبان سغدی یکی از زبان های ایرانی دوران میانه است. مردم در هزاره اول میلادی از دریای خزر تا مرز چین به آن صحبت می کردند و بدین سبب از وسعت و تنوع زیادی برخوردار بوده است. این زبان به سه خط مانوی، بودایی و سریانی نوشته می شد. سغد از ایالت های هخامنشی بود که در برابر حمله اسکندر مقاومت کرد و مردم آن گرفتار کشتار فجیعی شدند و به همین دلیل به سمت چین مهاجرت نموده و در آنجا سکونت گزیدند. بعد ها زبان سغدی، زبان دادوستد در جاده ابریشم شد.

دکتر بدرالزمان قریب پس از بازگشت به ایران در دانشگاه های شیراز و تهران به تدریس پرداخت. او که در همایش دوم جزو چهره های ماندگار ایران شناخته شد، با شناخته شدن دو کتابش به عنوان کتاب سال از این نظر نیز کارنامه ای قدردیده و تحسین شده دارد.

بدرالزمان قریب، متولد سال 1308 درتهران، نویسنده، پژوهشگر، ایران شناس، زبان شناس، پژوهشگر زبان سُغدی، ادیب، شاعر، مترجم و مدرس دانشگاه بود. دکترقریب عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز بود، یا به گویشی بهتر تنها زنی که عضو پیوسته این فرهنگستان بود. او که در سال 1377 عضو پیوسته فرهنگستان شده بود، در سال 1378 سرپرستی گروه گویش شناسی و در سال 1383 نیز مدیریت گروه زبان های ایرانی را به عهده گرفت.

دکتر بدرالزمان قریب درطول زندگی پربارش آثار زیادی را به زیور طبع آراسته بود. تحلیل ساختاری فعل در زبان سُغدی؛ زبان های خاموش (نوشته یوهانس فریدریش، با همکارى یدالله ثمره)؛ وسنتره جاتکه، داستان تولد بودا به روایت سُغدی؛ فرهنگ سُغدی (سُغدی- فارسی- انگلیسی)؛ تاریخچه گویش شناسی در ایران؛ مطالعات سُغدی؛ پژوهش های ایرانی باستان و میانه شماری از کتاب های این بانوی دانشمند و ادیب هستند.

از این زبان شناس برجسته مقالاتی، چون کشف کتیبه پهلوى در چین، کتیبه تازه یافته خشایارشا، وجوه مشترک فارسى باستان و سُغدی، عیسا از دیدگاه مانى، سُغدی ها در آسیاى میانه، سخنى درباره منوهمد روشن، بهشت نور بر چرم سفید، یاد بهار، خداى دین مزدینان در یک متن مانوى، نوروز جشن بازگشت به زندگى، خفتگان اقیسوس یا همان داستان اصحاب کهف به روایت سُغدى، اهمیت اعداد در اسطوره مانى و تاریخچه گویش شناسی در ایران نیز منتشر شده است.

بدرالزمان قریب با کتاب زبان های خاموش عنوان برگزیده کتاب سال 1366 و با کتاب فرهنگ سُغدى نیز عنوان برگزیده کتاب سال 1375 را به دست آورده بود.

قدر دیده در ایام حیات

ژاله آموزگار، پژوهشگر فرهنگ و زبان های باستانی- پس از فوت بدرالزمان قریب، ممکن است وجود فیزیکی ایشان از بین ما رفته باشد، اما آثار زیادی بر جای گذاشته اند و همین آثار، یاد و خاطره شان را برای ما زنده نگه خواهد گذاشت. درباره آثار ایشان به قدری اطلاعات در سایت ها و دایره المعارف هست که شاید احتیاج نباشد که از آن ها نام ببرم، اما مسأله مهم این است که دکتر قریب، کارشان در زمینه ادبیات بسیار عالی بود.

فرهنگ سُغدی از مهم ترین آثار ایشان و بسیار ارزشمند است که بین المللی و ماندگار است. زمانی که این کتاب به عنوان کتابِ سال انتخاب شد، به خود بالیدیم که یک زن ایرانی چنین اثری را به پایان رسانده است. قبلا هم در سخنرانی درباره او گفته ام که در فیلمنامه زندگی اش بازیگری بسیار مثبت بود و بی فایده نگذشت.

البته خانم قریب در یکی، دو سال گذشته که دچار فراموشی شده بودند، مثل گذشته نبودند، اما مهم است که همه بدانند در ایام حیات شان، در زمان بیماری یا قبل از آن، از هر جانب نهایت احترام برای ایشان ابراز شد. از جامعه علمی خودمان ممنونم که نمی گذارند آدم ها وقتی زنده اند، بمیرند و قدرشان را می دانند. سال گذشته با وجود اینکه خانم دکتر قریب، چیزی در خاطرشان نبود، اما برای تولد 90سالگی شان جشن تولدی گرفته شد.

آخرین باری که او را در شرایط سلامتی دیدم، همین دو یا سه سال پیش در مراسم بزرگداشت یدالله ثمره بود که پس از سخنرانی گفتند چقدر خوب حرف زدی، پس از آن بیشتر حال شان را از اطرفیان می پرسیدم. تقریبا دوهفته پیش هم به وسیله یکی از آشنایان با او تماسی درخانه سالمندان داشتم، اگرچه مرا نمی شناخت، اما با او صحبت کردم تا حرف هایم را بشنوند؛ سعی کردم زیباترین کلماتی را که بلد بودم، به ایشان بگویم. صحبتم که تمام شد، از آشنایشان پرسیدم واکنش شان چه بود؟ گفتند از حرف ها خوشش آمده است و تمام مدت لبخند می زد. از چند هفته پیش مبتلا به کرونا شده بود و البته تا پیش از این در خانه نگهداری می شد و فقط چندماه در خانه سالمندان زندگی کرد.