خبرنگاران گزارش می دهد؛ آیا شاه می توانست ایران را پیشرفته تر کند؟ - بلاگ پو

به گزارش ، آیا شاه می توانست ایران را پیشرفته تر کند؟ این پرسش در کنار ادعا هایی مبنی بر بهبود وضعیت معیشتی مردم در زمان شاهان پهلوی از جمله مسائلی است که از سوی بعضی هواداران خاندان پهلوی و بعضی جاهلان بی غرض مطرح می گردد، اما بهتر است بدانید که حتی سلطنت طلبان هم بر این مسئله اتفاق نظر دارند که اوضاع مالی مردم در زمان شاه نابسامان بود و اجرای اصلاحات ارضی این مسئله را بغرنج تر کرد.

اظهارات هویدا سند خوبی برای نشان دادن این مسئله است تا جایی که او در کتاب خاطراتش می نویسد: علیرغم برکناری زاهدی، اوضاع مالی کشور روز به روز بدتر می شد. گرچه که بعد از سقوط مصدق، بهره برداری از نفت ایران را کنسرسیومی متشکل از کمپانی های غربی به عهده گرفت و درآمد ایران هم از بابت فروش نفت (به صورت دریافت %50 سود)، به مراتب بیشتر از گذشته شد؛ ولی به خاطر فساد گسترده و عدم کارایی در امور کشور، تمام درآمد نفتی به هدر می رفت و یک بار دیگر، ایران در معرض تهدید و ورشکستگی قرار گرفته بود. [2]

این وضعیت در حالی ادامه پیدا کرد که شاه تصمیم گرفت تا با اصلاحات ارضی اوضاع کشور را سامان دهد، نسخه دیکته شده ای از سوی اربابان غربی و آمریکایی که عملا نتیجه ای هم برای مردم در برنداشت و جالب است بدانید اولین دستاورد اجرای اصلاحات ارضی از بین رفتن خودکفایی در صنعت کشاورزی کشورمان بود و به نوعی می توان این زمان را مبدأیی برای واردات عمده کشورمان در صنعت کشاورزی دانست در حالی که شاید اگر در آن برهه چنین اتفاقی نمی افتاد، با وضعیت بهتری پس از آن روبرو می شدیم.

یکی از کوچکترین تاثیرات اجرای اصلاحات ارضی در ایران این بود که کشاورزان بعد از خرید زمین ها و با دریافت وام از دولت، هرگز نتوانسته اند روی پای خود بایستند و کشاورزانی که پیش از این در تسلط رعایای مالکین بزرگ بودند، پس از اجرای اصلاحات ارضی عملا به صورت بردگان یک نظام سرمایه داری درآمده بودند. مسئله ای که شاه درصدد بود تا ایران را نیز همچون انقلاب صنعتی انجام شده در کشور های اروپایی به همان شکل و سیاق دربیاورد.

تاریخ نویسان معتقدند مهاجرت کشاورزان از روستا به شهر از جمله پیامد های اصلاحات ارضی به حساب آورده می گردد، بحرانی که منجر به بیکاری عده زیادی از کشاورزان شد و آنان برای امرار معاش راهی شهر های بزرگ شدند. هجوم روستاییان به شهر ها و عدم مسئولیت حکومت پهلوی برای رسیدگی به وضعیت معیشتی مردم موجب گسترش حلبی آباد های متعدد در حاشیه شهر ها شد، مسئله ای که از آن به عنوان اولین جرقه های انقلاب یاد می گردد.

شاید اگر کمی به عقب برگردیم بد نباشد، نکته حائز اهمیت در اینجا این است که وضعیت مردم پیش از اجرای اصلاحات ارضی هم مناسب نبود و پس از آن شاید وضعیت بدتر شد. اردشیر زاهدی، وزیر خارجه دولت هویدا، در توصیف اوضاع مالی مردم در اواخر دهه اول حکومت محمدرضا پهلوی می گوید: در سال 1329، وضع مالی و کشاورزی ایران خراب بود. در آذربایجان مردم از بی نانی و قحطی در عذاب بودند. هر روز صبح که ما از خواب بیدار می شدیم، می دیدیم که چند نفر از گرسنگی مرده اند. در شمال ایران، اغلب بچه ها، شکم های بزرگ و رنگ پریده داشتند، چون به مالاریا مبتلا بودند. در کرمان و بندرعباس، کیفیت آب اینقدر بد بود که مردم به بیماری به نام پیوک مبتلا بودند. [1]

اگرچه در این برهه دهقانان و کشاورزان وضعیتشان رو به نابودی رفت و تباه شدند، اما قشر دیگر جامعه که همانا زمین داران و مالکین بودند، به سمت امور صنعتی و بانکداری رو آوردند و کالا های لوکس در ایران رواج یافت. موضوعی که موجب شد ایران از یک کشور خودکفا در عرصه محصولات کشاورزی به یک کشور واردنماینده موادغذایی و کالا های لوکس درآید و روستاییان و کشاورزان بیکاری که برای قوت روزانه خود نیز دچار مشکل شده بودند، به کار در کارخانه ها و مجتمع های صنعتی رو بیاورند.

صنایع مونتاژی در ایران یکی از معضلاتی است که از همان زمان در ایران کلید خورد و یکی از کتب تاریخی در تشریح این مسئله می نویسد که در آن برهه به سرمایه گذاران انگلیسی توصیه می شد که در ایران تنها به دنبال فروش جنس باشند و سرمایه گذاری ننمایند و اگر هم مجبور به سرمایه گذاری شدند، تنها در صنایع مونتاژ سرمایه گذاری نمایند.

شاید از خود بپرسید که این امر موجب تاسیس کارخانه های صنعتی در ایران شده است، اما مسئله اینجاست که در آن موقع کارخانه را در ایران تاسیس می شد تا محصولش را با هواپیما مستقیم برای اروپا ببرند و عملا اجازه ورود آن کالا ها به بازار ایران نبود و عملا سرمایه منابع انسانی و نیروی کار و منابع اولیه کشور ما ابزاری برای اجرای سیاست های سرمایه داری غربی ها و آمریکایی ها بود.

روش پسااستعماری که در قبال کشور های دنیا سوم اعمال می شد و عملا در آن برهه شاه نوکری بود که نوکری می کرد، ولی اربابانش حداقل ها را هم به او نمی دادند؛ بنابراین در آن برهه اگر کاری صورت می گرفت، برای استفاده از نیروی کار ارزان در ایران و ظرفیت های کشور بود. عملا می توان گفت دانش هیچ صنعت مادری در آن موقع از غربی ها به ایران منتقل نشد.

بر طبق برآورد آمریکایی ها از اوضاع مالی ایران، با ادامه حکومت پهلوی ایران جزء بدهکارترین کشور های دنیا می شد، چراکه سیاست های محمدرضاشاه علیرغم افزایش قیمت نفت تا پیش از سال 55 تنها به توسعه نظامی در ایران منجر شد، اقدامی که تنها هدرفت پول نفت کشور را به همراه داشت چراکه از طرفی موجب رونق کارخانه های اسلحه سازی آمریکایی می شد و از طرفی به دلیل عدم دخیل کردن ایرانیان در ایجاد مهارت برای کار کردن با ادوات نظامی موجبات ورود هرچه بیشتر مستشاران آمریکایی را به همراه داشت.

از طرفی باید به این مسئله نیز توجه کرد که عواید افزایش درآمدهای نفتی در آن برهه تنها برای خوشگذرانی و فساد رژیم پهلوی صرف می شد و مردم عادی نفعی در این مسئله نداشتند.

در انتها باید گفت سیاست های اصلاحات مالی دوران پهلوی در اوایل دهه 40 نه تنها موجب پیشرفت و توسعه ایران نشد بلکه کشاورزی را به طور کلی به خارج وابسته کرد و کشاورزان را آواره شهر ها و جیب ثروتمندان را پرپول کرد، اما در دهه انتهای حکومت محمدرضا شاه که توقع می رفت درآمد های فراوان نفتی موجب رشد و توسعه صنعتی و رفاه عمومی مردم گردد، عملا شاهد وابستگی صنعت ایران به شرکت های چند ملیتی و افول وضعیت رفاه عمومی و معیشت مالی مردم بودیم. وضعیتی که هرچه به دوران انتهای حکومت پهلوی نزدیک می شویم، صنعت و کشاورزی کشور به سمت وابستگی کشاند و شاخص های رفاه عمومی را دچار افول کرد.

گزارش از نعیمه مونسی

منابع:

[1]. اردشیر زاهدی، راز های ناگفته، به تلاش پری اباصلتی و هوشنگ میرهاشم، چاپ اول، انتشارات به آفرین، 1381، ص. 34

[2]فریدون هویدا، سقوط شاه، ترجمه ح. ا. مهران، انتشارات اطلاعات، تهران، 1365، صص 134-133

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا

pariha.com: پریها مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.

dorezamin.com: دور زمین: آشنایی با زیبایی های دنیا در مجله سرگرمی و گردشگری