طرح اطلس زبانی ایران؛ گذشته، حال و چشم انداز آینده - بلاگ پو

به گزارش خبرنگاران، فریال اخلاقی، با بیان اینکه در فاز سوم با چالش حفظ و بهره برداری از نمونه های زبانی صوتی ارزشمند گردآمده در دو فاز پیشین روبه رو هستیم، تأکید کرد: برای پیشبرد طرح و بازده تعیین، باید توجه را به تدوین اطلس های استانی معطوف و مشارکت آنها را در تدوین اطلس استان خود خواهان شویم.

او در تشریح فعالیت های صورت گرفته برای تکمیل این طرح گفت: سابقه طرح ملی اطلس زبانی ایران به اوایل دهه پنجاه و گردآوری نمونه های گویشی از آبادی های کشور برمی گردد، زمانی که با مشارکت فرهنگستان زبان و سازمان جغرافیایی ارتش در اجرای طرحی که فرهنگساز نامیده شد، قرار بود از هر آبادی بالای ده خانوار کشور به ازای هر گونه زبانی رایج، یک نمونه گویشی گردآوری گردد.

این استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مبنای گردآوری را پرسش نامه ای دانست که با هدف مستندسازی ویژگی های عمده گونه های زبانی ایران در فرهنگستان زبان تهیه شده بود و اضافه نمود: این گونه هیا زبانی مشتمل بر 105 واژه و عبارت و 36 جمله که گویشور در همراهی با فرد مصاحبه نماینده، تک تک آن ها را به گویش خود دو بار تکرار می کرد و همه جلسه هر مصاحبه بر یک روی نوار کاست ضبط می شد.

به گفته وی، هرچند این طرح در سال 1357 و در جریان تحولات زمان پیروزی انقلاب اسلامی متوقف شد، اما گنجینه کاست های گردآوری شده علی رغم چند بار جابه جایی بین ارگان های مختلف تا حد زیادی محفوظ ماند و انتها در اواخر دهه هفتاد به سازمان میراث فرهنگی کشور تحویل داده شد.

شناسایی گوناگونی زبانی ایران و ترسیم نقشه های زبانی

اخلاقی، هدف طرح فرهنگساز، ضبط کاربرد واژه ها، عبارات و جمله های پرسش نامه از همه گونه های زبانی رایج در بخش های روستایی کشور را شناسایی گوناگونی زبانی ایران و ترسیم نقشه های زبانی بازنمودی (display map) و در نهایت ترسیم اطلس زبانی کشور دانست.

او با تاکید بر این که این طرح گردآوری همزمان داده ها به صورت صوتی در میدان و آوانویسی نوارهای صوتی در مرکز را دنبال می کرد، ادامه داد: در جریان گردآوری نمونه های گویشی در دهه پنجاه، نمونه های گویشی بعضی از استان ها مانند خراسان بزرگ (شامل سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی) و سیستان و بلوچستان به طور کامل گردآوری شد، در بعضی از استان ها مانند کرمان و زنجان این طرح نیمه تمام ماند و در بعضی از استان ها مانند گیلان، مازندران، آذربابجان غربی و آذربایجان شرقی کار اصلا آغاز نشد.

امکان بهره برداری از گنجینه گویشی گردآمده

او تاریخچه احیای طرح را مربوط به دهه 1380 و با مدیریت علمی یداله پرمون دانست و ادامه داد: در اقدامات صورت گرفته در قالب طرح فرهنگ ساز، در فاز نخست طرح اطلس زبانی ایران در نظر گرفته گردد و با هدف ایجاد امکان بهره برداری از گنجینه گویشی گردآمده در دهه پنجاه و فراهم کردن داده هایی قابل مقایسه از سراسر کشور، گردآوری از سایر مناطق کشور که تحت پوشش فرهنگساز قرار نگرفته بودند با همان رویه و با همان پرسش نامه در فاز جدید ادامه یابد.

اخلاقی با اشاره به این که با توجیهات علمی، برنامه ریزی های لازم برای تبدیل کردن طرح به طرحی پویا و رایانه ای صورت گرفت، اضافه نمود: لازمه آن دیجیتال کردن نمونه های گویشی و نگارش بسته برنامه رایانه ای خاص طرح بود که هر دو در دستور کار نهاده شد.

مدیر علمی طرح اطلس زبانی ایران با بیان این که در این هدف، در سال های اولیه دهه هشتاد، گردآوری نمونه های گویشی از استان هایی که در طرح فرهنگساز گردآوری داده های زبانی در آن ها آغاز نشده یا به سرانجام نرسیده بود آغاز و استان های کرمان، مازندران، گیلان، لرستان و هرمزگان از استان هایی بودند که در فاز جدید (پس از فرهنگساز فاز دوم در نظر گرفته می گردد) گردآوری بخش هایی از داده های زبانی آن ها انجام شد.

او در ادامه با بیان اینکه در سال های 83 و 84 نسخه اولیه نرم افزار آماده شد، ادامه داد: برای استفاده از امکانات نرم افزار لازم بود فایل های صوتی موجود از گونه های زبانی با دقت زیاد و با الفبای IPA آوانویسی رایانه ای شوند، برای این منظور حدود پانزده فارغ التحصیل رشته زبان شناسی دوره دیده که به ظرایف آوانویسی مسلط بودند به آوانویسی داده های زبانی مشغول شدند که حاصل کار آوانویسی 5600 نمونه زبانی است.

اخلاقی با بیان اینکه طرح اطلس در سال 1386 در پی تحولات پیش آمده در پژوهشکده و پژوهشگاه میراث فرهنگی برای چند سال متوقف و در سال 1394 فاز جدید آن (فاز سوم و کنونی) آغاز به کار کرد، ادامه داد: این طرح در فاز جدید که ادامه فازهای پیشین و مکمل آن هاست، مستندسازی، آنالیز و ترسیم نقشه های زبانی رایانه ای گستره زبان های ایرانی و غیرایرانی رایج در مرزهای جغرافیایی کشور ایران را دستور کار دارد.

از هر آبادی بالای ده خانوار کشور یک نمونه گویشی

این استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به اینکه در این طرح از هر آبادی بالای ده خانوار کشور یک نمونه گویشی به وسیله مصاحبه زبانی و ضبط صدای گویشور گردآوری می گردد، گفت: در ادامه فایل های صوتی گردآمده در نرم افزار اطلس زبانی ایران در نقطه جغرافیایی خاص هر آبادی بارگذاری شده، با الفبای آوانگار بین المللی آوانویسی رایانه ای و نقشه های زبانی مناطق آنالیز شده ترسیم می گردد.

او تاکید نمود: برای برنامه ریزی و آغاز کار مجدد اطلس ملی زبانی ایران در فاز سوم، با توجه به این که در گام اول دو اقدام بازنویسی، ارتقاء و بهروزرسانی نرم افزار اطلس زبانی ایرانبا توجه به تکنولوژی روز و برطرف کاستی های آن و ساماندهی گنجینه صوتی و فیزیکی طرح شامل فایل های صوتی، پرسش نامه ها و نوارهای کاست که نتیجه آن آگاهی دقیق از تعداد نمونه های گویشی موجود و نیز استان ها و مناطق نیازمند گردآوری بود انجام شد، در این مرحله نرم افزار طرح بازنویسی و قراردادی برای ساماندهی گنجینه صوتی و فیزیکی طرح منعقد شد.

وی ادامه داد: از مجری ساماندهی گنجینه طرح خواسته شد علاوه بر مرتب سازی فایل های صوتی، هر فایل را مجددا بر اساس حروف اختصاری نام استان و شماره ویژه ای که به هر گونه زبانی اختصاص داده می گردد، نامگذاری نمایند تا نام هر فایل به خودی خود تا حدی گویای طبقه گونه زبانی مورد نظر باشد.

فهرستی کامل از گویش های طرح اطلس در محیط اکسل

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری او با تاکید بر قراردادی که تائید شد تا براساس آن، فهرستی کامل از گویش های طرح اطلس در محیط اکسل شامل نام گویش، کد گویش، تاریخ گردآوری، گردآورنده، گویشور، نام آبادی، شهرستان و استان ایجاد گردد، اضافه نمود: این فهرست امکان جستجوهای متنوع را در مورد گویش های موجود در گنجینه فراهم می نماید.

وی با اشاره به این که برای فراهم کردن امکان بهره برداری و استفاده از داده های ارزشمند گردآوری شده در سال های قبل و با هدف ایجاد امکان مقایسه داده های زبانی سراسر کشور، تصمیم گرفته شد تا از پرسش نامه اولیه طرح بهره ببریم، اضافه نمود: در این پروسه برای جبران نقایص و کاستی های آن، در هر آبادی پس از ضبط اقلام پرسش نامه، با ترغیب گویشور به بیان خاطره، داستان کوتاه، رسوم خاص آبادی و غیره، گفتار آزاد، او را که حاوی اطلاعات زبان شناختی بیشتری از گونه زبانی رایج در روستاست، گردآوری کنیم.

اجرای فاز سوم طرح اطلس زبانی ایران

اخلاقی در شرح نتیجه اجرای فاز سوم طرح اطلس زبانی ایران گفت: برای پیشبرد طرح و بازده تعیین داشتن آن، ضروری است برخلاف گذشته که در گردآوری داده های زبانی و آوانویسی در گستره کشور به صورت پراکنده فعالیت شده بود، توجه را به تدوین اطلس های استانی معطوف نموده و از استان ها بخواهیم در تدوین اطلس استان خود مشارکت داشته باشند.

او شرح داد: در خرداد 1395 به وسیله مکاتبه با مدیران ادارات کل میراث تمام استان ها علاوه بر معرفی طرح اطلس زبانی ایران خبر از برنامه ریزی برای آغاز فاز جدید آن دادیم و درخواست کردیم که هر استان با اعلام فعالیت های صورت گرفته در مورد تدوین اطلس زبانی در استان، نماینده یا رابطی ترجیحاً آشنا به حوزه زبان شناسی برای هماهنگی در تدوین اطلس زبانی استان به پژوهشکده معرفی کند.

او با اشاره به این که در مهرماه 1395، در پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون، به منظور تربیت نیروی انسانی متخصص و افزایش سطح آگاهی های تخصصی در این زمینه، کارگاهی سه روزه با نام کارگاه آموزشی اطلس زبانی ایران با حضور متخصصان، نمایندگان، رابط های استانی و داوطلبان آزاد همکاری با طرح اطلس برگزار گردید، اضافه نمود: در سرانجام، از نسخه به روزرسانی شده نرم افزار اطلس زبانی ایران رونمایی شد.

گردآوری داده های زبانی از استان لرستان و کرمان

وی با بیان این که بعد از برگزاری کارگاه، آگاهی و علاقه مندی استان ها به مشارکت در تدوین اطلس زبانی به طور چشمگیری افزایش یافت و تمایل استان ها به گردآوری نمونه های گویشی و نیز آوانویسی داده های زبانی در نرم افزار اطلس بیشتر شد، گفت: در حال حاضر گردآوری داده های زبانی از استان لرستان در حال اجرا است و با استان های گلستان، چهارمحال و بختیاری، تهران، البرز و هرمزگان برای آغاز یا تکمیل گردآوری مذاکره شده است.

اخلاقی درباره تکمیل پایگاه داده های اطلس زبانی ایران به وسیله آوانویسی تفصیلی و تدوین اطلس های استانی گفت: تدوین اطلس زبانی استان کرمان به وسیله ورود آوانوشته های نمونه های زبانی گردآمده از این استان در نرم افزار اطلس زبانی ایران رو به سرانجام است و در سه استان خراسان جنوبی، سمنان، و لرستان تدوین اطلس با آوانویسی تفصیلی نمونه های هر استان از چند ماه قبل آغاز شده و برای تدوبن اطلس زبانی استان اصفهان به تازگی قراردادی منعقد شده است.

نرم افزار اطلس زبانی برای کل ایران تعریف شده

مدیر علمی طرح اطلس زبان ایران با بیان اینکه نرم افزار اطلس زبانی ایران از ابتدا به طور خاص برای اطلس زبانی ایران نوشته شده و به تازگی با توجه به فناوری های رایانه ای نو به روزرسانی شده است اضافه نمود: در این نرم افزار که با الفبای آوانگار بین المللی سازگار است، آوانوشته پاسخ های هر گویشور به هر کدام از اقلام زبانی موجود در پرسش نامه (105 واژه و عبارت و 36 جمله)، با الفبایو IPA هر یک در جدولی مجزا تایپ می گرددو پس از ورود آوانوشته ها و تکمیل پایگاه داده های تفصیلی یک منطقه یا کل کشور، نرم افزار با توانایی رسم اتوماتیک نقشه های زبانی رنگی می تواند به مثابه ابزاری کارآمد برای فراوری نقشه های زبانی، مطابق موضوع مورد پژوهش کاربر عمل کند.

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

thailandro.ir: تایلند: سفر به کشور زیباییهای جنوب شرق آسیا، بانکوک، پوکت، پاتایا، سامویی، کرابی

asiaro.ir: آسیا رو: سفر به آسیا، جنوب شرقی آسیا، آسای مرکزی و خاورمیانه