نجات و احیای شهر خاموش شاهدیه به کمک گردشگری - بلاگ پو

فانوس گردشگری را در شهر خاموش شاهدیه روشن کنید

ماجرای تخریب بخشی از بافت تاریخی شاهدیه به بهانه فرسوده بودن و در قالب طرح تفصیلی این شهر، آتشی بود که شعله گرفت و مانند بسکمک از رویدادهای ناگوار مشابه که بارها و بارها برای این سرزمین اتفاق افتاده، دوباره خاموش شد ولی، تخریب بافت تاریخی شاهدیه، داستان ناعادلانه توسعه شهری در مقابل کم توانی ادعای تاریخی بودن این میراث مخروبه بود که سالها در سایه غفلت مردم و مسئولان به فراموشی سپرده شده بود و شاید این تخریب تلنگری هر چند جبران ناپذیر برای بیدار شدن مردم و دست به کار شدن آنها برای حفظ بافتی بود که به گفته برخی از کارشناسان حوزه میراث فرهنگی، معماری بسیار غنی و ارزشمندی دارد.

بافت شاهدیه هر چند دارای تک بناهای بسیار ارزشمند و ثبت شده ای است ولی، هیچ وقت در قالب یک مجموعه تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت نشده بود اما، پس از این جریان تخریب و خیابان کشی مورد توجه واقع شد و ارزش میراثی آن هویدا شد به طوریکه امروز مورد توجه وزارت میراث فرهنگی نیز واقع شده و ثبت آن در فهرست آثار ملی در دستور کار و اولویت ثبتی قرار گرفته است.

شاهدیه های زیادی در صف انتظار ثبت ملی هستند

سیدمصطفی فاطمی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیرامون نجات و احیای شهر خاموش شاهدیه به کمک گردشگری اظهار می کند: بسکمک از بافت های تاریخی ما که دارای ارزش های تاریخی و فرهنگی هستند، هنوز به ثبت نرسیده اند به طوریکه با وجود ثبت بافت های ارزشمند یزد، میبد، اردکان و ندوشن و بافت تاریخی 900 هکتاری مهریز، بافت های کهن بسکمک از مناطق دیگر استان مانند تفت، عقدا، هفتادر، خرانق و شاهدیه شرایط ویژه ای برای ثبت شدن دارند.

وی حجم ثبت بافت های تاریخی در سال گذشته را کم نظیر می داند و می گوید: لازمه ثبت این بافت های ارزشمند، اولویت بندی آنهاست که با توجه به امکانات محدود در تهیه پفراینده و فرایند زمانبر آن و همچنین تهیه نقشه ها، محدوده و تدقیق آن ها، این مهم با دشواری های زیادی همراه است.

وی پیرامون نجات و احیای شهر خاموش شاهدیه به کمک گردشگری اضافه می کند: با این وجود معتقد هستم شهرهایی مانند شاهدیه، عقدا، تفت و حتی منطقه هفتادر باید در اولویت این موارد باشند، هر چند که هر نوع اتفاق ناگواری نسبت به این بافت ها را از طریق محاکم قضایی پیگیری می کنیم.

این مسئول در رابطه با اهمیت بافت تاریخی شاهدیه نیز خاطرنشان می کند: بافت تاریخی شاهدیه علاوه بر پیشینه تاریخی و میراث کشاورزی، متعلق به دوران پیش از اسلام و دارای ابنیه ای با سبک معماری ساسانی و به ویژه قلاعی با ریشه های تاریخی بوده که بر ارزش تاریخی آن افزوده است.

رویای مهار نشدنی شهرنشینی کار دست شاهدیه داد

فاطمی پیرامون نجات و احیای شهر خاموش شاهدیه به کمک گردشگری می گوید: این مجموعه شامل سه روستای ابرندآباد، گرد فرامرز و نصرت آباد بوده که روستاهایی ریشه دار در تاریخ هستند، ولی به مرور زمان تبدیل به شهر شده و این تغییر ساختار در قالب اقداماتی مانند خیابان کشی ها و ایجاد پارک ها و دیگر فضاهای شهری خود را نمایان کرده است.

وی با گلایه از طرح تفضیلی تبدیل روستاها به شهر، عنوان می کند: در طرح تفضیلی شاهدیه که در سال 89 به تصویب کمیسون ماده 5 رسید، خیابان ها مشخص شده بودند هر چند که تعدادی از آنها در سال 74 اتفاق افتاده و متاسفانه خیابان های زیادی در آن زمان ایجاد شدند و خسارات زیادی هم در سایه کم توجهی میراث وقت به بافت های تاریخی و ساختار شاهدیه وارد شد.

مدیر کل میراث فرهنگی یزد تقید و نگاه شاهدیه بدون ارزش نگری در ایجاد حسینیه های زیاد و البته با ساختاری نامناسب با بافت تاریخی را عامل بخشی از تخریب ها در این بافت اعلام می کند و می گوید: همین عامل باعث شد تا در گذر زمان، بخش هایی از این بافت تاریخی تخریب و به سوله ها و ساختارهایی نامتعارف تبدیل شوند.

با این حال محسن صادقیان، معاون استاندار یزد در این باره می گوید: تبدیل شدن روستاها به شهرها گاها اجتناب ناپذیر است و بنابر جذابیت ها و افزایش جمعیت ، نیاز به توسعه نیز مطالبه می گردد، چرا که مسئله ای مورد مطالبه مردم است و نمی توان برای آن تصمیمی خاص اتخاذ کرد.

میراث کشاورزی شاهدیه نیز در حال تخریب است

مدیر کل میراث فرهنگی استان در مورد باغات منحصر به فرد شاهدیه نیز تصریح می کند: تلها یا گل اندازها، موضوعی است که اهمیت آن به تاریخ کشاورزی شاهدیه بازمی گردد، چرا که مردم شاهدیه در گذشته به علت پایین بودن سطح قنوات نسبت به زمین های کشاورزیشان، بخشی از مناطق را به عنوان اراضی باغاتشان گود می کردند که همین باغات نیز منظره زیبایی را به منطقه بخشید و لازم است که از این میراث ارزشمند هم محافظت گردد اما این در حالی است که خاک حاصل از این گودبرداری ها نیز از سوی برخی نهادها به منظور ایجاد خیابان برداشته می شد.

فاطمی از ماجرای شکایت ها و شکایت کشی های این اداره کل نسبت به برداشت شبانه خاک های مذکور در سال های گذشته یاد می کند و می گوید: هر بار با توجه به محدودیت های ثبتی نسبت به این مسائل شکایت کردیم تا با حاکیان برخورد گردد و جلوی این اقدامات را بگیریم اما در مورد برخی اقدامات مخرب دیگر مانند قطع درختان شاهدیه، نه در حیطه فعالیت میراث فرهنگی بود و نه میراث متولی این حوزه بود لذا، ورودی نیز به این موضوع نداشتیم.

وی به جریان خیابان کشی اخیر در این بافت تاریخی هم اشاره و اعلام می کند: براساس مصوبه کمیسون ماده 5 ایجاد خیابانی که مورد انتقاد زیادی قرار گرفت، تنها خیابان این مصوبه نبود بلکه یک خیابان در ابرنداباد و یکی در گردفرامرز نیز مصوبه کمیسون ماده 5 را اخذ کرده بودند که با وجود پیگیری های اداره کل میراث فرهنگی و معاونت عمرانی استانداری، ایجاد این خیابان ها با مخالفت روبرو شد.

خیابان کشی اخیر تسبیح بافت شاهدیه را پاره کرد

فاطمی می گوید: البته ایجاد خیابان هایی که قبلا مصوب شده بود با وجود اینکه مورد رضایت مردم و متولیان نیز بودند، متوقف شدند اما ایجاد سه خیابان با توافق کمیسون ماده پنج با عرض 18 و 24 متر و لازمه تخریب چند باغ با مخالفت های اخیر روبرو شد و در نهایت نیز بر حداقل شرایط توافق شد.

وی با بیان اینکه بافت تاریخی شاهدیه همانند رشته تسبیحی به هم وابسته است، خاطرنشان می کند: اگر تسبیح حتی ناچیز نیز پاره گردد، این رشته از هم می پاشد و این اتفاق به علت خواست و درخواست مردم برای بافت تاریخی شاهدیه با اخذ مجوزهای قانونی در خیابان کشی اخیر رخ داد و از نظر حقوقی هم امکان پیگیری موضوع به دلیل تائیدیه های قبلی وجود نداشت.

مدیر کل میراث فرهنگی یزد توقف طرح های شهری در مورد شاهدیه را مستلزم ارتقای آگاهی مردم می داند و در این باره می گوید: شاهدیه نه تنها بافت تاریخی بلکه بافتی دارای فرهنگی غنی از مراسم های مذهبی و رویدادهای ارزشمند تاریخی است و یکی از پایگاه های حسینیه ای در استان یزد محسوب می گردد اما، نباید برای ایجاد حسینیه و پارکینگ و سایر نیازها، این بافت ارزشمند را تخریب کرد و به جای آنها سوله هایی فلزی برپا کرد بلکه باید از داشته های غنی این بافت در راستای حفظ میراث ارزشمندش بهره گرفت.

شاهدیه درگیر مسئله پیچیده ای نیست بلکه گاهی خودمان می کنیم روایتگر این جریان و ماجراهای مشابه است، مسئله مطالبه مردم برای تبدیل روستاها به شهرها و توسعه شهرهای کوچک به شهرهایی بزرگتر، مسئولان را با محدودیت های قانونی روبرو می کند و دست و پایشان را می بندد.

هر چند که شاید مردم دور دست ها را نمی بینند و مسئولان موظف هستند که همچون والدینی آگاه، دور دست ها را بنگرند و عمیق تر تصمیم بگیرند ولی، خیابان کشی قانونی و دارای مصوبه، حکایت ماجراهای تکراری طهران و بسکمک از دیگر نقاط کشورمان و قوانینی است که اجرای آن ها بیش از هر مسئله دیگری مطالبه مردم است اما، چرا باید مردم خواستار تخریب بافتی باشند که در شهری با رشد صنعت گردشگری می تواند به سرمایه ای پویا تبدیل گردد؟

قوانین در مقابل دلسوزی ها...

محسن صادقیان، معاون استاندار یزد با اشاره به اینکه همه مسئولان خود را موظف به رعایت و تبعیت از قوانین می دانند، اظهار می کند: مسئولان تابع طرح های بالادستی موجود در استان در قالب طرح های جامع و تفضیلی هستند که در زمان تصویب با حضور تمام مسئولان استانی و با نگاه جامع و کلان در استان و کشور مصوب می شوند.

وی با بیان اینکه اجرای این طرح ها و تصمیم اخیر کمیسیون در شاهدیه نیز تصمیم درستی در مقابل جلوگیری از تخریب دو کیلومتر از باغات این منطقه بود، می گوید: این طرح پس از فرآیندی کاملا قانونی اجرا و زوایای میراث فرهنگی و حفظ درختان و فضای سبز شهر نیز در آن دیده شد.

معاون استاندار با بیان اینکه اهمیت میراث فرهنگی در یزد بر هیچ فردی پوشیده نیست، خاطرنشان می کند: در یزد تمام طرح های مربوط به میراث فرهنگی با نگاه ویژه و با دقت نظر خاص و با بازدیدهای میدانی و کارشناسی انجام می گردد و بدون بررسی جامع و کامل هیچ طرحی به مرحله اجرا نمی رسد لذا، اهمیت حفظ میراث فرهنگی به تمام مسئولان یزد تفهیم شده است.

با تمام این اوصاف به نظر می رسد که مسئله حفاظت از بافت های تاریخی صرفا با شعار و بعضا دلسوزی قابل حل نیست بلکه در عمل، حفظ این میراث گرانبها مستلزم کمک های مسولان استانی و ملی به ویژه در مقوله تامین اعتبار است و این در حالیست که بافت تاریخی یزد و شاهدیه هر چند که جز بافت های بسیار ارزشمند تاریخی هستند اما نه تنها از سوی مسئولان استانی بلکه از سوی مقامات ملی نیز مورد هیچ حمایتی واقع نشده اند.

همین عوامل منجر به این می گردد که بسکمک از ساکنان قدیمی بافت شاهدیه بیش از 20 سال خلا سکونت و تخریب را در آن تجربه کنند و حتی برخی ساکنان مسن تر معتقد باشند که باید آن را تخریب کرد و خیابان ها و پارکینگ های مناسبی برای سهولت زندگی در آن ایجاد کرد.

مسائل مردم برای رفع نیازهای زندگی یکی از مسائلی است که همواره در صورت رفع نشدن منجر به تخریب بافت های تاریخی شده و می گردد و بافت تاریخی شاهدیه نیز با مسائلی مانند نبود امنیت، خلا سکونت افراد بومی و سکونت اتباع بیگانه و دیگر مسائل، در سایه نبود حمایت از سوی مسئولان به فراموشی سپرده شده و به نظر می رسد بخشی از اقدامات برای حفظ این بافت نه با تامین زیرساخت ها بلکه نیازمند ساماندهی برخی از گروه ها و جوامع ساکن یا مستقر در این بافت است.

اعتبار ویژه بافت جهانی یزد کجا گم شده است؟

البته مسئله اینجاست که نه تنها بافت تاریخی شاهدیه بلکه بافت جهانی یزد هم به عنوان تنها بافت تاریخی ثبت شده کشورمان در فهرست آثار جهانی یونسکو تا به امروز مورد هیچ حمایت خاص و ویژه ای قرار نگرفته و با وجود تصویب برای در نظر دریافت ردیف اعتبار ویژه در ستاد ملی بازآفرینی، تا به امروز هیچ اختصاصی به آن صورت نگرفته و این سئوال مطرح است که اصلا زمانی این وعده ها محقق خواهند شد یا خیر؟

صادقیان معاون عمرانی استاندار یزد با بیان اینکه مسائل بافت تاریخی شاهدیه موجب گله مندی مردم شده که به نبود حمایت های کشوری مربوط می گردد، در رابطه با وعده دولت در مورد تخصیص اعتبار برای شهر جهانی یزد می گوید: تنها حمایت های یزد در قالب برگزاری همایش و سخنرانی و سمینار و نوشتن مقاله بود و هیچ اعتباری خاص و ویژه تا به امروز به این بافت جهانی اختصاص نیافت و تنها با پیگیری مسولان استانی در سفر هیات دولت به استان، اعتباری برای شهر یزد منظور شد.

فراموش شدن بافت جهانی یزد مسئله ای است که باز هم گویای بی توجهی به بافت های تاریخی و ارزشمند در کشورمان است؛ وقتی حمایت از بافتی جهانی در کشور فراموش گردد آیا حفظ بافتی باارزش اما ثبت نشده، دور از انتظار خواهد بود؟ چه بسا اگر بافت جهانی یزد مورد حمایت مادی مسئولان کشوری قرار گرفته بود، مسئولان استانی می توانستند سهمی از برنامه های توسعه ای را به بافت تاریخی شاهدیه نیز اختصاص دهند تا آن را به حیات خود برگردانند.

بافت شاهدیه، فرسوده یا تاریخی؟

مسئله دیگر تشخیص بافت های تاریخی از بافت های فرسوده است. آیا بافت شاهدیه را می توان بافتی فرسوده دانست یا می توانیم ادعای تاریخی بودن آن را بپذیریم؟ بافتی که البته دارای تک بناهای بسکمک قدیمی و باارزشی مانند قلعه ابرند آباد متعلق به دوران ساسانی است و حتی شهرداری شاهدیه نیز طرح ها و برنامه هایی را برای توسعه احیا و حفظ این ابنیه داشته و دارد.

در یکی از مقالات علمی انجمن مفاخر معماری ایران، ویژگی هایی برای تفکیکی بافت تاریخی از بافت فرسوده تعریف شده و بنابر نظر و تعریف شهرسازان، بافت های تاریخی علاوه بر کالبد، مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را هم در بر می گیرند، اما بافت تاریخی شاهدیه نه تنها تا به امروز بازده اقتصادی نداشته بلکه سالهاست که خالی از سکنه بوده و مردم دلشان می خواهد این خار را که مانع توسعه اقتصادی آن هاست از پایشان بیرون بیاورند.

بنابر این تعاریف بافت تاریخی در طی زمان و بر اساس تجارب گذشتگان، فرایند تکاملی خود را طی کرده است و بافت تاریخی شاهدیه نمونه ای از فرهنگ و معماری به جا مانده از گذشتگان است که البته در این تعریف بافت قدیمی از وقایع (شرایط) تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأثیر گرفته و ساختار خود را با شرایط زمانی و مکانی وفق داده و بافت شاهدیه نیز تمام این ویژگی ها را داراست. هسته های تاریخی اغلب در محل تقاطع پدیده های طبیعی مانند راه های قدیمی و باستانی، منابع آبی سطحی و زیرزمینی شکل می گرفت، در نتیجه بافت های قدیمی پیرامون نیز از این عوارض تاثیر می گرفت.

همچنین طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی، بافت های فرسوده به بافت های حاشیه شهر که در اثر توسعه شهر به شهر ملحق شده اند و فاقد هرگونه طراحی شهری هستند، اطلاق می گردد و بافت تاریخی فرهنگی به هسته اولیه تشکیل شهرها که دارای ارزش های معماری و اجتماعی نهفته فراوان است، اطلاق می گردد و شهر حاشیه ای شاهدیه هم بیگانه با این ویژگی ها نیست.

البته به گفته مسئولان میراث فرهنگی، بافت تاریخی و بافت فرسوده به دلیل آمیختگی با هم باید حفظ شوند و هر ضابطه حاکم بر بافت های تاریخی نسبت به بافت های فرسوده نیز صدق می کند. حتی به گفته محسن عباسی رئیس پایگاه میراث تاریخی شهر جهانی یزد، بافت تاریخی شاهدیه به عنوان بهشت معماری یزد نه تنها فرسوده نیست بلکه کیمیایی است که مردم و مسئولان هنوز ارزش آن را به درستی درک نکرده اند.

میراث شاهدیه را با اقتصاد نجات دهید

بافت شاهدیه که گویا از چشم مردمش افتاده، قربانی رفع نشدن نیازهایی است که مردم این بافت برای رفاه لازم دارند، بافتی که اگر تنها بعد اقتصادی آن را در این سالها با توسعه گردشگری و تعریف کاربری و احیای ابنیه پررنگ کرده بودیم، به خواست مردمش مورد بی مهری قرار نمی گرفت. بافتی که این روزها به نظر برخی از ساکنان باید تبدیل به خیابان و خانه هایی با قیمت هایی بالاتر گردد تا اتباع خارجی از سکونت در آن پرهیز کنند و معتادان از مخروبه هایش رخت بربندند.

اما راه چاره نجات این بافت، تخریب نیست، هر چند که ماجراهای متعددی مانند تخریب بافت تاریخی به منظور ایجاد حسینیه یا پارکینگ از سوی مردم و سکنه به طور شبانه یا غیرقانونی بارها تیتر روزنامه ها و اخبار شده است ولی تا زمانیکه مردم نتوانند اهمیت این بافت را درک کنند، توسعه شهری را بر این گنج نهفته ترجیح می دهند و از طرفی گستره بافت های تحت نظارت میراث فرهنگی نیز نیازمند سرمایه گذاری بخش خصوصی و توسعه اقداماتی در این راستاست.

محسن صادقیان، معاون استاندار در این رابطه یادآور می گردد: مردم از نظر امنیتی و توسعه شهری در شاهدیه بارها گلایه کرده اند و تا زمانیکه نتوانیم به این بافت، ارزش اقتصادی ببخشیم همچنان شاهد وقایع مختلف و ناگواری برای میراث ارزشمند این محدوده خواهیم بود.

وی اضافه می کند: موقوفه بودن بسکمک از ابنیه و مجهول المالک بودن بسکمک از خانه های بافت های تاریخی با توجه به گستردگی آنها نیز یکی از مسائل دیگر این بافت هاست که نیازمند توجه ویژه اوقاف است تا با بازسازی و احیای آنها از تخریبشان جلوگیری گردد.

شاید به جای آنکه بدنبال محکوم کردن باشیم باید برای توسعه منطقه ای بکوشیم که درگیر مسائل و مسائل زیادی است، این بافت باید رونق یابد، احیا گردد و گردشگری در شریان هایش جاری گردد و هم شهرداری و هم اداره کل میراث فرهنگی و تمام دستگاه هایی که به حق در یزد حراست از میراث فرهنگی را در اولویت برنامه های خود می دانند، باید در این خصوص همت کنند.

به نظر وقت آن رسیده که حداقل دولت اگر هزینه ای نمی کند و از جیب خود اعتباری به منظور حفظ این میراث ارزشمند نمی بخشد، سرمایه گذاری های متعدد خود را به سمت و سوی این بافت ها سوق دهد و به جای خرید زمین هایی در حاشیه ها و دوردست های هر شهر و طرح های متعدد مسکن و ساخت و سازهای متعدد و برج هایی که انتهایشان به دفتر مدیران ختم می گردد، با تعریف کاربری های جدید در بافت های تاریخی سرمایه گذاری کند و خانه های تاریخی را احیا کرده و حیات و زندگی را به آنها برگرداند.

دولتمردان باید ساماندهی مسائل این بافت ها را با حفظ ضوابط میراث فرهنگی در دستور کار قرار دهند و برنامه ای برای تشویق سرمایه گذاری در بافت های تاریخی داشته باشد، چرا که مسائل شاهدیه یزد در تمام کشور جریان دارد و تا زمانیکه گردشگری رونق نیابد و بافت های تاریخی، ارزش اقتصادی پیدا نکند، هرگز شاهد حفظ میراث فرهنگی نخواهیم بود، میراث فرهنگی آسان ترین نفتی است که دولت می تواند بدون هیچ چاه زدنی تبدیل به پول کند و اقتصادی که درگیر کرونا و تحریم و مسائل متعدد سیاسی شده را از طریق آن نجات دهد.

tafreh.ir: وبلاگ خبری، تحلیلی طفره

namasho.ir: وبلاگ فناوری، گردشگری و مسافرت نماشو

asiaro.ir: آسیا رو: سفر به آسیا، جنوب شرقی آسیا، آسای مرکزی و خاورمیانه