چالش های روزنامه نگاری علمی و ایجاد شبه علم، تیتر و تصویر در خدمت ترویج علم - بلاگ پو

وی ادامه داد: طبیعتا طی این فرآیند از دو سطح امکان پذیر است؛ یک روش از طریق شکل گیری نهادهای واسط و مدنی و دیگری از طریق رسانه عمومی است تا از این روش ها فاصله میان مراکز علمی و آکادمیک و حوزه عمومی را کم کنند و منظورم از رسانه ها طیف گسترده ای از رسانه های عمومی، دیداری و شنیداری، نوشتاری و تخصصی و شبکه های اجتماعی می شود.

خانیکی تاکید کرد: کم کاری هر کدام از این بخش های نهادها و رسانه ها بار دیگران را سنگین تر می کند، به این معنا که اگر نهادهای ترویج علم در کشور نباشند و یا ضعیف باشند، مسوولیت گسترش فرهنگ علمی و ساماندهی به حوزه های علمی بر دوش رسانه ها خواهد افتاد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به نقش دانشگاه ها در ترویج علمی، خاطر نشان کرد: اگر رسانه ها در این زمینه ناتوان باشند، کار نهادها و انجمن ها و تشکل های ترویج علم بیشتر خواهد شد.

وی ضعف فرهنگ، مهارت و نهادهای گفت وگو در کشور را از چالش های حوزه ترویج علم نام برد و با تاکید بر اهمیت رفع این چالش، خاطر نشان کرد: ترویج علم طرفینی دارد که یک طرف آن عالمان و دانشمندان و محققان، طرف دیگر آن آموزش دهندگان و تعلیم دهندگان، طرف دیگر آن توزیع کنندگان فرآورده های علمی و در نهایت طرف مخاطبان است.

خانیکی با طرح این سوالات که در کجا میان استاد، دانشجو، معلم، دانش آموز، نوآور، محقق و شهروند پیوند می توان برقرار کرد و مگر این پیوند نیازمند وجود شبکه ها و نهادهای مدنی نیست، تاکید کرد: به نظر همین پیوند طرف های ترویج علم نیازمند شبکه ها و نهادهای علمی است، در غیر این صورت علم در پشت دیوارهای دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و مراکز تولید فناوری محبوس می شوند و از طرف دیگر یعنی جامعه کار خود را انجام می دهد.

این محقق حوزه ارتباطات با تاکید بر اینکه اگر نهادهای ترویج علم ضعیف باشند، انتظار از رسانه ها بیشتر می شود، اضافه کرد: رسانه ها به گروه های مختلفی تقسیم بندی شده اند که شامل رسانه های دیداری و شنیداری مانند رادیو و تلویزیون، دسته دیگر رسانه های نوشتاری مانند روزنامه ها و بخش دیگر شامل شبکه ها و پایگاه های خبری و خبرگزاری ها می شوند.

عملکرد رسانه ها در حوزه بیان علم

وی به ضعف ها و کاستی های هر یک از این رسانه ها در حوزه ترویج علم اشاره کرد و ادامه داد: بزرگترین کاستی رادیو و تلویزیون به عنوان نهاد ترویج دهنده علم تمرکز بر دستگاه رادیو و تلویزیون است؛ از این رو این رسانه ها نمی توانند کانون های اندیشه و اشاعه دهنده علم باشند.

خانیکی با تاکید بر اینکه رادیو و تلویزیون خودشان نمی توانند و نباید در مقام داوری نسبت به علم قرار گیرند، چون داوری نسبت به کیفیت علمی بر عهده آنها نیست، اظهار کرد: رسانه، رسانه است ولی از آنجا که نهادهای علمی زبان گویا ندارند؛ رادیو و تلویزیون از قدرت اجرایی خود استفاده می کنند و به همین دلیل ما دچار یک نوع دو پارگی میان رادیو و تلویزیون و دستگاه های اجرایی هستیم.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به عملکرد مطبوعات در این زمینه، خاطر نشان کرد: در یک سطح کلی مطبوعات به دو دسته تقسیم می شوند. یکی دسته نشریات دانشورانه و نشریاتی که به طور تخصصی به ترویج علم با زبان خاص علمی می پردازند، مانند ژورنال ها و نشریات تخصصی هستند و دسته دیگر نشریات عمومی است.

وی با بیان اینکه نشریات و رسانه های عمومی از طریق اختصاص صفحات ویژه می توانند به اشاعه فرهنگ علمی، تشویق جامعه به علم آموزی و ارتقای منزلت علم بپردازند، ادامه داد: نمی توان یک نشریه عمومی مانند روزنامه را تقسیم به دو بخش کرد که در صفحات علمی عالمانه سخن بگوید و در صفحات غیر علمی با زبان غیر عالمانه و با زیر پا گذاشتن نگرش علمی وارد کار شود.

خانیکی با تاکید بر اینکه ترویج علمی یک منظومه است، اضافه کرد: عدم توازن در کار رسانه ای ایجاد اختلال در ترویج علم می کند از این رو ما نیازمند نوعی آموزش حرفه ای معطوف به علم هستیم. روزنامه نگاران علمی کسانی هستند که موضوعات خاص علمی را می فهمند و از طرف دیگر کسانی هستند که نگرش علمی دارند.

به گفته این محقق، در این صورت چنین روزنامه نگاری حتی اگر به موضوعات اجتماعی بپردازد، دارای نگرش علمی است و به سمت روزنامه نگاری راه چاره گرا و روزنامه نگاری تحقیقی می رود تا اسیر جنجال ها و روزنامه نگاری زرد نشود.

خانیکی با تاکید بر اینکه در این حوزه دو کمبود داریم، اضافه کرد: کمبود روزنامه نگاران متخصص علمی و کمبود نگرش علمی در میان همه روزنامه نگاران از چالش های مطبوعات امروز ما است و طبیعی است که در کنار روزنامه ها و نشریات عمومی، باید روزنامه ها و نشریات علمی هم داشته باشیم.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: جنس روزنامه نگاری علمی از جنس ژورنال های دیگر نیست که به زبان غیر قابل فهم سخن می گویند بلکه روزنامه هایی هستند که هم رویدادها و تحلیل های خاص علمی را عنوان می کنند و هم به سایر مسایل جامعه نگاه علمی تری دارند.

وی با بیان اینکه روزنامه علمی نداریم، اظهار کرد: ما در حوزه های ادبی، فرهنگی و سایر حوزه ها روزنامه داریم، ولی روزنامه های علمی نداریم.

تبدیل زبان علم به زبان ژورنال

وی با تاکید بر اینکه من موافق این نیستم که هر موضوعی ژورنالیستی می شود یعنی عامیانه شده است، خاطر نشان کرد: اتفاقا موافق این موضوع هستم که باید قدرت دانشمندان، استادان تا آنجایی پیش برود که بتوانند مفاهیم بسیار پیچیده علمی را با زبان عمومی بیان کنند.

خانیکی با تاکید بر اینکه در دنیا تجربیات پیروز از این دست کم نیست، گفت: اینکه هر کس پیچیده و سخت حرف بزند که عموم متوجه نشوند، پس او پیروز تر است یک تجربه ناپیروز است؛ چرا که برجسته ترین دانشمندان امروز دنیا کسانی هستند که وارد شبکه ها و کانال ها و گروه ها شدند و به سوالات پاسخ می دهند و با جامعه حرف می زنند.

این محقق با تاکید بر اینکه فناوری های جدید اجازه نداده کسی در آکادمی ها محبوس بماند، اضافه کرد: این نوع داد و ستد و تعامل عمومی باعث شده که در میان انواع و اقسام مخاطرات روزنامه نگاری مانند روزنامه نگاری زرد، نوعی ژورنالیست علمی مطرح شود، ضمن آنکه سادگی و جذابیت و ظرفیتی که در رسانه و در ژورنالیست نهفته است، در کنار علم قرار می گیرد.

خانیکی با اشاره به نمونه های پیروز در این زمینه، توضیح داد: باید همه فناوری ها، رسانه ها، تصویر، تیتر، سوتیتر و میان تیتر در این راستا به خدمت گرفته شود و با این رویکرد دیگر ضرورت ندارد که یک ژورنال علمی، علمی بودن خودش را به گونه ای تعریف کند که جذابیت گرافیکی و یا نوشتاری داشته باشد.

وی با تاکید بر حفظ کیفیت علمی در ژورنالیست علمی، گفت: زمانی که حفظ کیفیت علمی با ارائه روزنامه نگارانه همراه باشد، بسیار پیروز خواهد بود.