گردشگری روستایی؛ مقصدی روشن در آینده گردشگری - بلاگ پو

روستاها، مقصد جهانگردی آینده

صنعت جهانگردی در جهان توسعه فراوانی یافته است و بسیاری از کشورها از این راه توانسته اند شرایط خود را بهبود ببخشند و از مسائلی مانند بیکاری، پایین بودن سطح عایدی سرانه و کمبود عایدی ارزی خویش بکاهند.

صنعت جهانگردی بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت در جهان به شمار میرود. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را منبع اصلی عایدی، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساخت ها می دانند. صنعت جهانگردی امروزه به قدری در توسعه مالی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نیز می نامند.

یکی از انواع جهانگردی که روزبه روز هواداران بیشتری پیدا می نماید، جهانگردی روستایی است و به نظر می رسد روستاها در آینده به یکی از مهم ترین مقاصد جهانگردان تبدیل شوند.

تاریخچه جهانگردی روستایی

جهانگردی روستایی به عنوان فعالیتی سرگرمیی-اجتماعی، در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا شکل گرفت. تا اوایل نیمه دوم قرن هجدهم یعنی تا انقلاب صنعتی افراد نسبتا کمی ابزار یا حتی میل و تصمیم به سفر و جهانگردی داشتند، مسافرت بسیار کند، سخت، اغلب خطرناک و مسافرت ب روستاها امر دشواری بود.

انقلاب صنعتی اگر چه باعث ایجاد مسائل و مسائلی برای جوامع شهری و روستایی شد، موجب توسعه راه ها و جاده ها و وسایل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین المللی شد که این خود باعث افزایش مسافرت ها و سرگرمیات به نقاط مختلف جهان از جمله روستایی شد.

البته پیش از آن هم منطقه ها روستایی برای فعالیت های سرگرمیی مورد استفاده قرار می گرفتند، اما شرکت در این فعالیت های سرگرمیی محدود به اقشار برتر جامعه بود.

در قرن نوزدهم و بیستم به علت توسعه حمل و نقل و سهولت جابه جایی، راه یابی به روستاها آسان شد. رشد سریع تقاضا برای جهانگردی روستایی از سال 1945 شروع شد. در این زمان جهانگردی روستایی شاهد رشدی چشمگیر و جهانگردی بین المللی نیز شاهد رشد جمعیت بود و افزایش تقاضا برای جهانگردی روستایی تا میزان ای منجر به توسعه جهانگردی شد.

تعریف جهانگردی روستایی

تعریف جهانگردی روستایی کار چندان آسانی نیست و توافقی درباره آن وجود ندارد. با این حال جهانگردی روستایی می تواند به طور ساده به عنوان مسافرت به نواحی روستایی تعریف گردد. نمونه های زیادی از انجام فعالیت های جهانگردی در نواحی روستایی وجود دارد، از جمله فعالیت های مبتنی بر طبیعت، جشنواره ها، وقایع میراث، جاذبه های مبتنی بر جامعه بومی، جهانگردی کشاورزی، نمایشگاه های هنری و صنایع دستی، تئاتر اجتماع محلی و سایر موارد.

به طور کلی جهانگردی روستایی از دو جنبه اهمیت دارد، یکی به عنوان یک فعالیت گسترده جهانی و دیگری از نظر تأکید بر آن در سیاست های توسعه منطقه ای و محلی.

کنفرانس جهانی جهانگردی، جهانگردی روستایی را شامل انواع جهانگردی با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی و کار در مزرعه و کشاورزی فراهم می آورد.

جهانگردی روستایی در کشورهای مختلف نیز معانی متفاوتی دارد. در سال 1986 کمیسیون جامعه اروپایی نیز جهانگردی روستایی را این گونه تعریف می نماید:

جهانگردی روستایی تنها شامل جهانگردی کشاورزی نیست، بلکه همه فعالیت های جهانگردی در منطقه ها روستایی را در بر می گیرد.

با این حال در اروپا جهانگردی روستایی اغلب برای توصیف جهانگردی کشاورزی (یا جهانگردی مبتنی بر مزرعه) به کار برده می گردد، اما در صورت لزوم همه فعالیت های جهانگردی در نواحی روستایی را در برمی گیرد. به همین خاطر امروزه اتحادیه اروپا همه انواع جهانگردی در نواحی غیرشهری را به عنوان جهانگردی روستایی در نظر می گیرد.

در مجموع جهانگردی روستایی در معنای کلاسیک نوعی از فعالیت های جهانگردی است که عایدیی اضافی را برای آن هایی که شغلی ثابت مانند کشاورزی و دامداری دارند، فراهم می آورد.

جهانگردی روستایی باید به صورت یک شیوه زندگی بر پایه عقاید مربوط به جوامع روستایی درک گردد. سرچشمه بیشتر جاذبه های روستایی فرهنگ مردم ساکن در آن منطقه است.

امروزه روستاییان برای کسب عایدی و گذران زندگی در محیط روستاها ناچارند دست به فعالیت های مختلفی در زمینه های کشاورزی، دامداری، صنایع دستی یا خدماتی بزنند. در روستاهای ایران ظرفیت های بسیاری وجود دارد که می تواند موجب رونق جهانگردی روستایی ما گردد. جهانگردی روستایی می تواند منبع تازه عایدیی برای روستاییان و به ویژه روستاییان کشورهای در حال توسعه باشد و تا میزان ای مسائل آن ها را حل نماید یا تقلیل دهد. لازمه این امر این است که جهانگردان علاوه بر تماشا منظره ها و چشم میزانای طبیعی آن نقاط، با آداب و رسوم و فرهنگ آن روستا نیز آشنا شوند. بدین ترتیب جهانگردان به خرید محصولات روستا از قبیل صنایع دستی، محصولات محلی، غذاهای سنتی و... علاقه مند می شوند و این به معنی افزایش عایدی روستاییانی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در این صنعت فعالیت می نمایند.

جهانگردی روستایی اساسا یک فعالیت مصرفی است، بیشتر مطالعات حاصل تقاضا بوده و بر بازدیدنمایندگان و نیازها و انگیزه های آن متمرکز است. جذابیت نواحی روستایی برای جهانگردی و سرگرمی می تواند در درجه اول و با تصویر روستایی همراه باشد.

آنچه در جهانگردی روستایی مهم است این امر است: در نواحی روستایی کل شیوه زندگی روستایی باید به عنوان یک جاذبه اصلی در نظر گرفته گردد. به هر حال، با توجه به تعاریف ذکر شده از جهانگردی روستایی، می توان گفت بیشتر تعاریف، جهانگردی روستایی را شامل تمامی فعالیت های جهانگردی دانسته اند که فرد در نواحی روستایی و نواحی غیرشهری دور از محل اقامت و کار انجام می دهد، ولی جهانگردی روستایی را می توان این چنین تعریف کرد:

جهانگردی روستایی به تمامی فعالیت ها و خدماتی گفته می گردد که به وسیله کشاورزان، مردم و دولت ها برای سرگرمی و استراحت جهانگردان و بعلاوه جذب جهانگردان به نواحی روستایی ارائه می گردد و می تواند شامل جهانگردی کشاورزی، جهانگردی مزرعه، جهانگردی طبیعی و جهانگردی فرهنگی و مانند آن باشد.

انواع جهانگردی روستایی

جهانگردی روستایی تنها شامل جهانگردی کشاورزی نمی گردد، بلکه همه فعالیت هایی را دربرمی گیرد که جهانگردان در منطقه ها روستایی انجام می دهند. از این رو می توان گفت افراد به دلایل مختلف و با انگیزه های متفاوت از نواحی روستایی بازدید می نمایند و در بسیاری از فعالیت های جهانگردی نیز شرکت خواهند کرد، به همین علت نیز انواع خاصی از جهانگردی در نواحی روستایی وجود دارد که به شخص مسافر، ویژگی های مقصد و انگیزه سفر بستگی دارد؛ بنابراین می توان با توجه به اهداف جهانگردان، از انواع زیر نام برد:

• جهانگردی طبیعی: با تکیه بر جاذبه های اکولوژیکی.
• جهانگردی فرهنگی: مرتبط با فرهنگ، تاریخ و میراث فرهنگی و باستانی مردم روستایی.
• اکوتوریسم: نوعی جهانگردی که علاوه بر تعامل با جاذبه های طبیعی با زندگی و هنجارهای اجتماعی مردم محلی در ارتباط است.
• جهانگردی دهکده: جهانگردان در مساکن دهکده ها اقامت نموده و در فعالیت های مالی و اجتماعی دهکده مشارکت می نمایند.
• جهانگردی مزرعه: شامل اقامت و گاهی اوقات مشارکت در فعالیت های کشاورزی در مزرعه بوده و در بین خانوارهای کشاورز به عنوان مکمل و جایگزین فعالیت های مالی رواج پیدا می نماید. به علاوه جهانگردی مزرعه، ابزاری نیز برای حفاظت از چشم میزانای سنتی است.
• جهانگردی روستایی یا جهانگردی محلی ـ روستایی: این نوع جهانگردی که می تواند شامل موارد بالا نیز باشد، شامل اردو زدن، اقامت در منازل اجاره ای، گشت و شکار در حیات وحش، بازاریابی صنایع دستی، جشنواره های فرهنگی، ورزش های ماجراجویانه، راه پیمایی، بازدید از مکان های تاریخی، جشنواره های موسیقی و در واقع هر گونه فعالیت سرگرمیی در نواحی روستایی است.
• جهانگردی سبز: اگرچه در بعضی از کشورها اصطلاح جهانگردی سبز به جهانگردی روستایی اطلاق می گردد، یعنی جهانگردی در منطقه ها سبز، اما اغلب برای توصیف نوعی از جهانگردی به کار می رود که بیشتر هوادار محیط زیست است.

در مجموع بعضی از محصولات جهانگردی یا انواع متفاوت جهانگردی، جزو جهانگردی روستایی به شمار میرود، ولی با آن برابر نیستند. برای مثال جهانگردی کشاورزی به هر نوع جهانگردی اطلاق می گردد که به طور مستقیم با کشاورزی (مزرعه) مرتبط است و شامل اقامت در مزارع، اتاق ها یا چادرزدن، بازدیدهای آموزشی، خوراک، فعالیت های سرگرمیی و فروش محصولات کشاورزی یا صنایع دستی است.

باید در نظر داشت شرایط طبیعی، مورفولوژی، اقلیمی همراه با ساختارهای مالی، اجتماعی و فرهنگی محیط روستا اشکال گوناگون و متنوعی از روستاها را به وجود می آورند که هر کدام به لحاظ فیزیکی، تیپ معماری، نوع مسکن، الگوی سکونت، نوع معیشت، آداب و رسوم و سنت ها از یکدیگر متمایز می شوند. این وجوه تمایز و دیگر اختلافات روستاها خود خالق جاذبه هایی است که می تواند نوع خاصی از جهانگردی روستایی را سبب گردد.

باید متذکر شد جهانگردی روستایی در اثر صنعتی شدن و شهرنشینی سریع جوامع غربی طی قرن در کنار عواملی چون توسعه حمل و نقل، افزایش عایدی و اوقات فراغت پدید آمد و این امکان را ایجاد کرد که تعداد افراد بیشتری از حومه ها تماشا نمایند، لذا در دوران ما جهانگردی روستایی یکی از مردمی ترین اشکال جهانگردی است.

چرا باید جهانگردی روستایی را مورد توجه قرار داد؟

این پرسش را می توان با بیان چند نکته پاسخ گفت، اولین نکته این است که در کشورهایی مانند کشور ما هر روز که می گذرد روستاهای بیشتری بر اثر مهاجرت متروکه می شوند. علت بیشتر مهاجرت های روستایی مسائل مالی، کمبود شغل و امکانات رفاهی در روستاها است. جهانگردی روستایی می تواند راهی برای جلوگیری از این امر باشد.

نکته دوم آنکه بدانیم در بسیاری از کشورها، جهانگردی روستایی یک فعالیت مالی بسیار مهم در کنار سایر بخش های مالی مانند کشاورزی، صنعت و بازرگانی است.

جهانگردی روستایی در ایران

با چنین دیدگاهی چندسالی است که کشورمان برنامه ای تحت عنوان روستاهای هدف جهانگردی را مطرح نموده است که در این طرح با معرفی روستاهایی با شرایط خاص، آن ها را به عنوان روستاهای هدف جهانگردی تعیین و در رشد و توسعه امکانات روستا به روستاییان یاری می دهند تا بتوانند با جذب جهانگرد به توسعه خود یاری نمایند.

در حال حاضر و با توجه به اطلاع رسانی معاونت جهانگردی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و جهانگردی بیش از 400 روستای هدف جهانگردی در ایران شناسایی و ثبت شده است که می تواند به 1000 روستا افزایش یاید. بعلاوه از میان این تعداد 120 روستای هدف جهانگردی در اولویت کارگروه عملیاتی روستاهای هدف جهانگردی به تصویب رسیده است. با توجه به تعداد چشمگیر این روستاها در اینجا مجالی برای معرفی تمام آن ها نیست، اما در آینده این روستاها معرفی و علت قرار گرفتن این روستاها در بین روستاهای هدف جهانگردی مورد بحث قرار خواهد گرفت.

عکس کاور: میلاد رفعتی