بهره گیری از ظرفیت گسل های آبدار، راهکار بحران آب در سیستان و بلوچستان - بلاگ پو

حمید سرخیل در گفت وگو با خبرنگاران، در تعریف آب های نامتعارف اظهار کرد: منابع آبی نامتعارف به آب هایی گفته می گردد که از آن ها نمی توان به صورت معمول استفاده کرد و بهره گیری از آنها احتیاجمند اعمال سیاست های مدیریتی و حفاظتی ویژه است. آب های نامتعارف طیف گسترده ای را شامل می گردد که آب های شور، زه آب ها، پساب های شهری و صنعتی، آب باران و سیلاب های فصلی، شکستگی های آبدار زیر سطحی زمین، قنات ها و کانال های آب زیرزمینی و آب های ژرف از جمله آن هاست.

وی با تاکید بر ضرورت استفاده از آب های نامتعارف ادامه داد: از آنجا که ایران در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا واقع گردیده است، منابع آبی در کشور ما روز به روز کمیاب تر می گردد بنابراین در چنین موقعیتی برای پاسخگویی به احتیاجهای مناطق مختلف کشور لزوم بهره مندی از آب های نامتعارف امری اجتناب ناپذیر است.

شکستگی های آبدار راه چارهی برای تامین آب سیستان و بلوچستان

این کارشناس حوزه ژئوفیزیک زیست محیطی و و اکتشاف منابع آب در ادامه با بیان اینکه سیستان و بلوچستان جزو مناطق بسیار کم بارش و خشک کشور به حساب می آید، در مورد راه چاره استخراج آب های نامتعارف در این منطقه اظهارکرد: با توجه حل نشدن معضل دریاچه هامون به دلایل مسائل متعدد ژئوپولیتیک و سیاسی - منطقه ای و سایر معضلات کم آبی در این استان می توان به عنوان گزینه جایگزین مواردی را برای حل معضلات کم آبی و بی آبی در این مناطق معرفی کرد. برای مثال شکستگی های آبدار سطحی و نیمه سطحی (گسل های آبدار) در مجاورت سلسله جبال مکران (حوالی زابل در سیستان تا ناحیه بم در کرمان) همچنین در سلسسله جبال بارز (ناحیه بم و جیرفت در مرز سیستان و بلوچستان) وجود دارد.

به گفته سرخیل، این گسل های آبدار می توانند همچون رودخانه های زیرسطحی و به عنوان مجاری برای دسترسی به آب های شیرین باشند که با استفاده از روش های نوین ژئوفیزیک زیست محیطی مثل روش الکترومغناطیس به سادگی قابل شناسایی هستند و می توان با حفر یک چاه کم عمق در مجاورت این شکستگی ها، ضمن راهنمایی درست آب های باران و برف کوهستانی از مناطق مرتفع بالادست برای مصرف ساکنان منطقه، از این طریق از ورود آب شیرین به زمین های شور فلات های مجاور مناطق کوهستانی و هدررفت، تبخیر و شور شدن آن جلوگیری کرد.

وی به این پرسش که آیا بهره برداری از آب های نامتعارف می تواند پاسخگوی احتیاج گسترده استان سیستان و بلوچستان به آب باشد،پاسخ مثبت داد و اظهار کرد: این منابع آب می تواند مناطق کویری استان سیستان و بلوچستان را - که در نزدیکی مناطق کوهستانی مستقر هستند - پوشش دهد. باید دقت کنیم که در سیستان و بلوچستان سکونتگاه های شهری و روستایی در مجاورت این گسل های آبی به عنوان رودخانه های زیرزمینی شکل گرفته اند و سلسله جبال بارز، کل پهنه سیستان و بلوچستان را دربرمی گیرد و حتی از سمت شمال تا بجنورد و خراسان جنوبی گسترده گردیده است و آب شیرین ناشی از برف را از بالادست به پایین دست منتقل می نماید اما به وسیله این شکستگی ها به هدر می رود.

استخراج آب شیرین از گسل های آبدار معضلات زیست محیطی به همراه ندارد

این استاد دانشکده محیط زیست در مورد اثرگذاری روش حفر چاه درکنار شکستگی های آبدار ادامه داد: بر اساس مطالعه ای که در زاگرس و البرز انجام دادم گسل های آبدار حتی می تواند احتیاج آبی یک شهرک مسکونی چند 10 هزار نفری را تامین کند حتی کارشناسان روس حدود 50 سال پیش در حوزه البرز، تعدادی چاه های آب در کنار شکستگی های آبی حفر کردند که به هیچ وجه آبخوان های محلی را تحت فشار قرار نمی دهد و باعث فرونشست زمین هم نمی گردد بلکه آب شرب نیمی از جمعیت شهرهای البرز جنوبی از این چاه ها تامین می گردد.

سرخیل در مورد مسائل زیست محیطی ناشی از استفاده از آب های نامتعارف اظهار کرد: استخراج آب های نامتعارف ضمن حفظ آب های شیرین زیر زمین در غالب آبخوان ها، از هدررفت آن به وسیله رسیدن به زمین های شور جلوگیری می نماید. ضمن اینکه این روش به هیچ وجه اکولوژی سرزمین را برهم نمی ریزد.

این عضوهیات علمی دانشکده محیط زیست همچنین درباره آسیب های احتمالی محیط زیستی ناشی از استخراج آب از گسل های آبدار تاکید نمود: با مطالعه ژئوفیزیک - الکترومغناطیس که منجر به شناسایی شکستگی های آبدار در مناطق بحرانی می گردد سپس با حفاری یک چاه به عمق متوسط 100 متر می توان به آب های نامتعارفی دست یافت و بدین ترتیب جامعه ساکن محلی را از مسائل بی آبی و کوچ و مهاجرت نجات دهد.

وی افزود: حداکثر برای رسیدن به آب های زیرزمینی در مناطق کویری، حفاری هایی تا عمق 500 متر احتیاج است و استخراج آب در چنین عمقی که معمولاً جزو آب های نیمه ژرف به حساب می آید، مسائلی از قبیل فرو نشست زمین، زلزله و رانش زمین را به همراه خواهد داشت اما الگوی بهره گیری از شکستگی های آبدار با چنین معضلاتی برای زمین و محیط زیست همراه نخواهد بود.

گیاهان شورپسند از راه های کم آبی سیستان و بلوچستان

وی در ادامه ضمن اشاره به سایر روش های استفاده از منابع آب نامتعارف در استان سیستان و بلوچستان گفت: استفاده از آب های شور در کشاورزی با در نظر دریافت آستانه شوری گیاه از دیگر نمونه های آب های نامتعارف است و متخصصان حوزه کشاورزی و آبیاری می توانند با آنالیز و معرفی گیاهان مخصوص برای کشت در این مناطق به افزایش دانش در این حوزه یاری نمایند.

سرخیل افزود: بهره گیری از آب باران و سیلاب ها نمونه دیگری از آب های نامتعارف است که با توجه به آهکی بودن جنس بستر زمین در غالب بخش های مناطق سیستان و بلوچستان، نفوذ آب باران به مناطق زیر سطحی میسر نیست به طوری که با مدیریت صحیح منطقه ای و ساخت آب بندهای مناسب در منطقه می توان از هدررفت آب در منطقه جلوگیری کرد.

این کارشناس ژئوفیزیک زیست محیطی و و اکتشاف منابع آب تاکید نمود: استفاده از پساب های صنعتی، شهری و زه آب های کشاورزی نمونه ای از آب های نامتعارف است و می توان با ارائه الگوها و برنامه های مناسب برای مدیریت و بازچرخانی درست آب در مناطق بحرانی با بهره گیری از این روش ها از بار این بحران کاست.

فرهنگ قنات سازی احیا گردد

این عضوهیات علمی دانشکده محیط زیست در خاتمه با بیان اینکه از دیگر نمونه های آب های نامتعارف می توان به آب های سنتی نیز اشاره نمود، توضیح داد: مهمترین روش در این حوزه، بهره گیری از آب قنات ها است. درگذشته قنات ها تا سال های طولانی، آب را از مناطق پرآب بالادست و از چند 100 کیلومتر دورتر به مناطق کم آب و خشک پایین تر راهنمایی می کردند بنابراین احداث قنات های جدید، مرمت، بازسازی و کف شکنی قنات های قدیمی، مسیر دسترسی به آب قابل شرب را برای ساکنان این مناطق هموار خواهد ساخت. دستیابی به این هدف احتیاجمند اعمال سیاست های مدیریتی و حفاظتی ویژه است.

banima.ir: مجله گردشگری و مسافرتی بانیما

chinaro.ir: مجله گردشگری چین، سفر به پکن، شانگهای هانگزو