شباهت های راهپیمایی اربعین با عصر ظهور - بلاگ پو

به گزارش خبرنگاران و به نقل از سایت مشرق نیوز، در حال سپری کردن روزهای منتهی به اربعین حسینی هستیم. روزهایی که جهت نجف تا کربلا غوغایی بالغ بر 20 میلیون جمعیت که نه فقط مسلمانان و شیعیان، بلکه هر آن کس که مخالف ظلم و هوادار حق و حقانیت است را با خود همراه نموده تا با پای پیاده رو به سوی یک هدف که حرم آزادی خواه جهان حضرت سیدالشهدا(ع) روانه شوند.

در این فرصت بر آن شده ایم تا در رابطه با پتانسیل های موجود این راهپیمایی بزرگ به گفت وگو با احمد نادری، عضو هیئت علمی و مدیر گروه مردم شناسی دانشگاه تهران و متخصص انسان شناسی غرب آسیا نشسته و نکاتی را در این رابطه مرور کنیم.

لطفا از تأثیرات پیاده روی اربعین در نگاه کلان و پتانسیل هایی که در این حرکت قابل برداشت و بهره برداری است بفرمایید.

نادری: پدیده اربعین از منظره ها مختلفی چون تئولوژیکال یا همان وجهه دینی و الهیاتی مفصل مورد آنالیز قرار گرفته است. شاهد هستیم روایات و احادیث فراوانی در این رابطه بیان شده است. زیارت اربعین بعد از شهادت امام حسین(ع) با حضور افرادی چون جابر ایجاد شده و در طول زمان جلو آمده و در طول زمان دچار تحولاتی شده است. اما برای بیان پدیده اربعین از نگاه دیگر باید گفت که؛ اربعین در درجه اول یک رسانه است و از طرفی ابزاری است برای بازتولید هویت مقاومت در برابر جهان نئولیبرال.

برای روشن شدن این منظور احتیاجمند یک بحث تاریخی در حوزه هویتی هستیم؛ از ابتدای جنگ سرد در سال 1945 تا فروپاشی شوروی صحنه هویتی جهان دو نوع هویت کلان یا ابر هویت را تعریف می کرد و پیش پای جهانیان می گذاشت؛ نوع اول هویت لیبرال بود که غربی ها با مرکزیت آمریکا این نوع هویت را دنبال می کرد که بلوک لیبرالیسم و کاپیتالیستی یا بلوک غرب را تشکیل می دادند و در واقع همه مناسبات هویتی کلان مردم غرب را مَفصَل بندی می کرد.

در نقطه مقابل این هویت لیبرال یک هویت سوسیالیستی، کمونیستی و مارکسیستی داشتیم که بلوک شرق نام گرفته بود با موضوع جماهیر شوروی، که البته نکته قابل توجه اینکه کشورهایی که در این بلوک بودند، تنها کشورهای غربی نبودند، خیلی از کشورهای مسلمان هم شامل این بلوک می شدند مخصوصاً کشورهای عربی و مناسبات هویتی گروه مردم شرق و بعلاوه کشورهای عربی را هم مَفصَل بندی می کرد.

لذا این دو نوع ابرهویت در جهان جنگ سرد تا زمان وقوع انقلاب ایران حضور داشت. انقلاب ایران در سال 1379 حدود 10-11 سال قبل از فروپاشی شوروی حادث شد و یک گفتمان هویتی تازه را به مردمان ارائه کرد که به واقع در تقابل دو ابر هویتی که گذشت، با شعار نه شرقی، نه غربی شکل گرفته بود. و این هویت کم کم تبدیل به یک ابر هویت شد و چون رفرنس هایش، رفرنس های هویت کلان اسلامی و امت اسلام بود به هویت کلان اسلامی در فرایند رشد جمهوری اسلامی تبدیل شد که بعد از 4 دهه می بینیم به صحنه آمده و مناسبات هویتی را جهت دهی می نماید.

از 1989 که دیوار برلین فرو پاشید و بعد از آن در 1990 که شوروی کاملاً فرو پاشید و کشورهای حوزه بلوک شرق، حوزه هویت سوسیالیستی، تجزیه شد نوعی از سردرگمی هویتی در کشورهای بلوک شرق قابل مشاهده است.

از طرف دیگر هجمه حمله بلوک غرب به این کشورها بود. در واقع یک سردرگمی در اثر فروپاشی هویتی از یک سمت و هجمه حمله علیه بلوک شرق و کشورهای بلوک شرق از سمت دیگر مناسبات پیچیده ای در سطح جهان به وجود آورد که بخشی هم در جهان اسلام بود. نوعی بحران هویت در فضای پسا شوروی می بینیم که این بحران هویت با هجمه بلوک غرب تشدید شد و کشورهای اسلامی و مردم مسلمانی که در آن حوزه بودند را وادار به روی آوردن به هویت های جایگزین کرد و در این راه هویت برخواسته از انقلاب اسلامی ایران که یک هویت مسلمان با رفرنس امت گرایی، البته با هسته شیعی در سطح جهان در حال عرضه بود.

اوج حرکت اربعین، سمبلی برای هویت مقاومت

این سطح از مناسبات هویتی ادامه پیدا کرد و کم کم جمهوری اسلامی ایران و هویت برخواسته از انقلاب ایران و اسلام تبدیل به مرجع شد. بعد از فروپاشی صدام در سال 2003 می بینیم که این هویت و مناسبات هویتی برخواسته از انقلاب ایران در کشورهای غربی ایران مخصوصا خود عراق شدیدتر شده و از سال 2005- 2006 به بعد که دولت دایمی عراق مستقر شد، این دولت مناسبات مناسک اربعین را بیش از پیش فراهم کرد.

از 2006 به بعد پدیده اربعین که اوج می گیرد و تبدیل به نوعی از هویت گرایی پدیده سمبلی برای هویت مقاومت؛ هویتی که برخواسته از انقلاب ایران است و مناسبات اسلامی در درجه اول و در درجه دوم در تقابل هویت نئولیبرال بعد از فروپاشی شوروی به سرکردگی آمریکا کار خودش را جلو می برد، لذا این تقابل هویت مقاومت و هویت نئولیبرال را ما در پدیده اربعین می بینیم.

اربعین؛ پدیده ای فرامذهبی و فرادینی

حضور ادیان غیراسلامی و غیرشیعی را در راهپیمایی اربعین چگونه ارزیابی میکنید؟

نادری: همان طور که می دانید پدیده اربعین یک پدیده شیعی و درون مذهبی نیست و به پدیده ای فرامذهبی و فرادینی تبدیل شده است. چنانچه در این حرکت شاهد حضور اهل سنت و ادیان دیگر چون مسیحیان و حتی یهودی ها، حتی کسانی که معتقد به دینی نیستند، هم هستیم. در حقیقت این پدیده به هویت مقاومت تبدیل شده است.

اگر بخواهیم تحلیل مذهبی و دینی بر فرامذهبی شدن پدیده اربعین داشته باشیم باید گفت؛ حقانیت اهل بیت و حرکت امام حسین سبب شده که کسانی که حق طلب هستند پای این حرکت حضور داشته باشند. اما اگر بخواهیم تحلیلی در فضای بازتر داشته باشیم باید گفت که همین مناسبات لیبرال و هجوم هویت تحمیلی نئولیبرال به مردم جهان سبب شده مردم خسته شوند و در پی یک جایگزین هویتی برای ابرهویت خود بگردند.

این هویت تازه در اربعین به برترین شکل ممکن مهیا و در حال عرضه است، چنانچه شاهد هستیم حرکاتی که در اربعین انجام می گردد یا نحوه مودتی که بین مردم وجود دارد این هویت را مجذوب نماینده تر می نماید.

در مجموع می بینیم که هویت های خرد اعم از هویت های شخصی، خانوادگی، مذهبی و گروهی تا هویت ملی از سراسر جهان از نقاط مختلف در آن یک هفته ده روز ایام پیاده روی اربعین جذب شده و تبدیل به یک ابر هویت می شوند.

به عبارتی در پیاده روی اربعین یک از جا کندگی هویت های خرد و کوشش برای رسیدن به یک هویت کلان و برجسته شاهد هستیم که من از این تعبیر می کنم به؛ وحدت در عین کثرت؛ آداب رسوم مختلف، نژادها و پرچم های مختلف، زبان ها، لهجه ها و فرهنگ های متفاوت جمع شده و در یک آیین منسکی تبدیل به یک کل هویتی که حرکت به سمت حرم امام حسین(ع) است،می گردد.

در مجموع در پدیده اربعین یک رهایی از زندگی روزمره در سطح خرد هویتی داریم که البته با ارجاع به یک حافظه تاریخی این قصه در حال اتفاق است و از زندگی روزمره عبور نموده و روزمرگی را به تعلیق در می آورد و مردمان شرکت نماینده با یک رفرنس هویتی کلان، پاسخ مقاومتی به جهان نئولیبرال می دهند.

صندلی پیاده روی اربعین نسبت به مساله مهدویت و زمینه سایز برای ظهور را چگونه ارزیابی می فرمایید؟

نادری: پدیده منجی و منجی گرایی در همه ادیان و مرام ها و عقاید و در طول تاریخ بوده، چنانچه در ادیان ابراهیمی و غیرابراهیی پدیده منجی گرایی یا آخرالزمانی یا هزاره گرایی وجود داشته و دارد.

در زرتشتی ها انتظار برای شخصی به نام سوشیام برجسته است. در یهودیت به نوعی منتظر منجی بوده و در مسیحیت انتظار بازگشت مسیح تبلور خاصی دارد. حتی در اهل سنت هم منجی گرایی مصداق و مفهوم خاص خودش را دارد. در تشیع هم ما منتظر امام زمان هستیم، اینکه ایشان خواهد آمد و مناسبات سرشار از ظلم جهان را به نفع یک گفتمان عدالت متحول خواهد نمود. پدیده اربعین به نوعی پاسخ به بحث انتظار و منجی گرایی است.

تطابق مناسبات درون پدیده اربعین با عصر ظهور

از منظر دیگر وقتی مناسبات درون پدیده اربعین را نگاه می کنیم می بینیم چقدر با عصر ظهور مطابقت داشته و نزدیک است. ما در رفرنس های دینی، شرایط و اوضاع آخرالزمان و زمان ظهور حضرت را اینگونه تعریف می کنیم که؛ مردم همه با هم مهربان هستند، مثل برادر هستند، رفتارها بر اساس مودت و اخوت است. اشخاص دست در جیب می نمایند و به مقدار احتیاج پول بر می دارند و به یکدیگر در حد بالای توان یاری می نمایند. همه این ها در اربعین قابل مشاهده است. اربعین اشل کوچکی است در فضای 80 کیلومتر از جلوه های جامعه جهانی آخر الزمانی که در روایات به وفور از آن صحبت شده است.

در نگاه خرد، ما مردم و در نگاه کلان دولت ها، چه نقشی را می توانیم در جهت تقویت اسباب ظهور داشته باشیم؟

نادری: در نگاه خرد که ما مردم هستیم ارج نهادن به پدیده اربعین و مهم و جدی گرفتن پدیده اربعین بسیار مهم است که باید این تظاهر این هویت مقاومتی را حفظ کرد که هر چه با شکوه تر برگزار گردد.

در سطح بالاتر دولت ایران و دولت عراق است که این دو باید تمام کوشش خود را بنمایند که تنها در سطح سیاست گذاری های کلان در این موضوع وارد شده و جزییات باید مردمی باشد. مردم عراق را به اسم میزبان کامل بپذیریم که اگر این رعایت نگردد و پدیده اربعین آلوده مناسبات خرد قرار گیرد، شاهد خواهیم بود که در سال های آینده از پدیده اربعین، جز ظاهر تهی از معنا، چیزی باقی نخواهد ماند.

ایران باید توجه کند که پدیده اربعین ایرانی و ایراهمه نگردد. باید فرهنگ عراقی از هویت اربعین حذف نشده بلکه در آن حفظ گردد، چراکه زیبایی مردم شناختی این حرکت به لحاظ بصری و سنت های مردم شناختی در همین عراقی بودن پدیده اربعین و میهمان بودن ایران و مردم دیگر در عراق است.

فراهم شدن چنین درصد بالایی از امنیت در این حرکت بزرگ مردمی آن هم در شرایطی که دشمن درصدد ایجاد ناامنی است را چگونه می توان توجیه کرد؟ به عبارت دیگر عواملی که منجر به ایجاد چنین درصد بالایی از امنیت در پیاده روی اربعین است چیست؟

نادری: امنیت اربعین در عراق پس از سقوط صدام با توجه به وجود مسائلی چون داعش و تکفیری ها و گروه های سلفی و ناامن سازی منطقه به وسیله عربستان، یک پدیده برجسته بوده، چنانچه حفظ این امنیت در شرایطی با حضور بیش از 20 میلیون انسان، کار آسانی نیست.

حفظ این امنیت با مناسبات محور مقاومت در بعد نظامی و بعد امنیتی ارتباط دارد. چنانچه شاهدیم از قرن 21 به بعد محور مقاومت عملاً شکل صریح و نهایی خود را پیدا نموده و پیوندها محکم می گردد. چرا که بعد از سقوط صدام، عراق تبدیل به یک متحد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران شده و از سمت دیگر سوریه را داریم که همچنان متحد با ایران باقی می ماند و این اتحاد تا دریای مدیترانه و حزب الله و حماس و جهاد اسلامی توسعه پیدا می نماید

abanhome.com: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را از ما بخواهید.