برجام و تحریم با اقتصاد ایران چه کرد؟
به گزارش بلاگ پو، حسن روحانی رئیس جمهور امروز چهارشنبه چهارم فروردین در جلسه هیات دولت ضمن اشاره به مسئله مذاکرات هسته ای و لزوم لغو همه تحریم ها گفت که؛ ما به جهان می گوییم علی رغم سه سال تحریم ظالمانه به برجام باز می گردیم و فعلا هم قصد نداریم مساله خسارت را مطرح کنیم، مسئولین کشور به وقت خود آن را دنبال خواهند کرد. شکی نیست که خسارت های ناشی از تحریم های اعمال شده از سوی دولت آمریکا، اقتصاد ایران را دچار خسارت ها زیانباری نموده است، اما این خسارت ها تا چه میزان اقتصاد ایران را متأثر نموده است. شبکه سی ان بی سی آمریکا طی گزارشی به ارائه اعداد و ارقامی پرداخته است که نحوه تأثیر توافق موسوم به برجام و سپس تحریم های مالی دولت آمریکا بر اقتصاد ایران را مورد آنالیز قرار داده است.
به گزارش خبرنگاران به نقل از سی ان بی سی آمریکا، در سه شنبه 23 تیر 1394 (14 ژوئیه 2015) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه 1+5 (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان)، پیمانی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بسته شد که قرار بود علاوه بر خاتمه دادن به آنچه تهدید برنامه اتمی ایران خوانده می شد، تحریم های اقتصادی چندین ساله دولت های غربی برضد ایران برداشته گردد و تعاملات اقصادی بین المللی از سر گرفته گردد. با این حال روی کارآمدن دولت دونالد ترامپ خیلی زود این پیمان بین المللی را زیر سوال برد و دولت آمریکا در سال 2018 به صورت یکجانبه نه تنها از این پیمان خارج شد بلکه مجدداً تحریم های اقتصادی جدیدی را برضد ایران اعمال کرد. سیاست جدید دولت ترامپ در قبال ایران فشار حداکثری نام گرفت که حتی در نام هم چیزی فراتر از تحریم های قبلی این کشور بود.
این فشار حداکثری ابزاری بود که دونالد ترامپ درصد بود تا با استفاده از آن ایران را مجبور به مذاکره مجدد بر سر موضوع هسته ای کند، اما جمهوری اسلامی ایران هرگونه مذاکره بر سر برجام را رد کرد و در واکنش به اقدامات این دولت از انجام بعضی تعهدات خود نیز دست کشید. روی کارآمدن دولت جدید آمریکا و جو بایدن از همان ابتدا برآورد های مبنی بر بازگشت آمریکا به برجام را مطرح نمود تااینکه خود بایدن نیز رسماً مدعی شد که چنین اقدامی را درپیش خواهد گرفت. با این حال سیاست خارجی دولت جدید آمریکا در نخستین واکنش رسمی بازگشت این دولت به برجام را مشروط به بازگشت ایران به تعهدات خود دانست و ایران نیز متقابلاً برداشتن تمام تحریم ها را شرط بازگشت به تعهدات دانست. با این حال در این مدت اقتصاد ایران دچار خسارت هایی شد که سی ان بی سی آمریکا در 6 حوزه بدان پرداخته است.
1. رشد اقتصادی
طبق گزارش صندوق بین المللی پول، جمهوری اسلامی در سال 2016 و پس از امضای توافق هسته ای، از رشد اقتصادی قابل توجه 12.5 ٪ برخوردار شد. با این حال، این رشد کوتاه مدت بود اقتصاد ایران از سال 2017 به طور مداوم و تا سال 2020 هر ساله در حدود 4.99 ٪، کوچکتر شده است. آبرامز، نماینده ویژه سابق ایالات متحده در امور ایران در دوران دولت ترامپ که اکنون عضو ارشد مطالعات خاورمیانه در شورای روابط خارجی (CFR) است، می گوید: غیرممکن است که دقیقاً بدانیم که چه بخش های از اقتصاد ایران بدون تحریم مانده است، اما من فکر می کنم کاملاً واضح است که این تحریم ها بر اقتصاد ایران و بودجه دولت تأثیر مستقیم داشته است. با این همه صندوق بین المللی پول رشد ناخالص داخلی ایران را در سال 2021 با رشدی 3 درصدی پیش بینی نموده است.
نمودار 10 ساله صندوق بین المللی پول از رشد اقتصادی ایران (2011-2021)
2. فراوری و صادرات نفت
گزارش صندوق بین المللی پول نشان می دهد که ایران در فاصله کوتاه توافق برجام در سال 2015 تا پیش از شروع تحریم ها توانسته است هم فراوری و هم صادرات نفت خود را به میزان دو برابر افزایش دهد، اما پس از تحریم های دولت ترامپ این میزان حتی به کمتر از سال های 2013 و 2014 رسیده است. آبرامز در این خصوص می گوید؛ این تحریم ها توانایی ایران در فروش نفت را کاهش داده و از بازگرداندن پول حاصل از فروش انرژی به آن ها جلوگیری می نماید. وی اضافه کرد: میلیارد ها دلار پول حاصل از فروش نفت ایران در بانک های عراق و چین و کره جنوبی بلوکه شده است که ایران به دلیل تحریم ها نمی تواند از آن ها استفاده کند. طبق تخمین صندوق بین المللی پول، انتظار می رود صادرات نفت جمهوری اسلامی در سال 2021 نیز فرایند کاهشی داشته باشد.
نمودار 10 سال صندوق بین المللی پول از میزان فراوری و صادرات ایران (2011-2021)
3. تجارت جهانی
گزارش صندوق بین المللی پول نشان می دهد که در سال 2015، یعنی همان سالی که توافق موسوم به برجام به امضا رسید، تجارت جهانی ایران در پایین ترین میزان خود نسبت به سال های قبل نهاده شده بود، اما پس از امضای توافق هسته ای، تجارت خارجی این کشور شاهد صعودی چشمگیر شد. ایران در سال 2011 بیش از 150 میلیارد دلار صادرات خارجی و اندکی کمتر از 100 میلیارد دلار واردات داشت که این رقم در سال بعد، به ویژه در بخش صادرات شاهد سقوطی شدید بود. این فرایند نزولی تا سال 2015 ادامه یافت تا اینکه فضای پس از برجام تجارت جهانی ایران را مجدداً رونق داد. این رقم پس از تحریم های سال 2018 شاهد یک سقوط مجدد بود به نحوی که هم صادرات و هم واردات را به زیر 60 میلیارد دلار در سال 2019 رساند. صندوق بین المللی پول ادامه این فرایند را برای سال 2021 نیز پیش بینی نموده است.
نمودار 10 ساله صندوق بین المللی پول از میزان تجارت جهانی ایران (2011-2021)
4. تورم
تورم در ایران طبق گزارش صندوق بین المللی پول، از سال 2013 فرایند نزولی داشته است و پس از سال 2015 و توافق برجام به پایین ترین میزان خود در دهه گذشته خود رسید، اما این تورم از سال 2017 و یک سال پیش از شروع تحریم های دولت آمریکا به شکل فزاینده ای در جهت صعودی نهاده شد. این فرایند افزایش تورم در سال 2019 به اوج خود و بالای 40 درصد رسید و نکته جالب توجه آنکه پیش از کنار رفتن ترامپ این افزایش تورم فرایند کاهشی به خود گرفت. با این حال بسیاری کارشناسان این تورم را نتیجه تضعیف شدید ریال در برابر ارز های دیگر می دانند. صندوق بین لمللی پول برای سال 2021 نیز تورم 30 درصدی را برای اقتصاد ایران پیش بینی نموده است.
نمودار 10 ساله صندوق بین المللی پول از نرخ تورم در ایران (2011-2021)
5. بازار کار و اشتغال
صندوق بین المللی پول نرخ بیکاری در ایران را از سال 2011 کاهشی نشان می دهد که از رقم بالای 12 درصد در این سال تا رقم 10.3 در سال 2013 ادامه داشته است با این حال این گزارش تأکید دارد که برجام نه تنها باعث کاهش نرخ بیکاری نشد بلکه پس از این پیمان نرخ بیکاری در ایران مجدداً به بالای 12 درصد رسیده است. جالب توجه است که این نرخ پس از تحریم های دولت ترامپ فرایند نزولی به خود گرفته و مجدداً در سال 2020 به بالای 12 درصد رسیده است. صندوق بین المللی پول پیش بینی نموده است که نرخ بیکاری در ایران در سال 2021 بازهم فرایند صعودی داشته باشد و به 12.4 برسد.
نمودار 10 ساله صندوق بین المللی پول از نرخ بیکاری در ایران (2011-2021)
6. کسری اقتصادی و بودجه
گزارش صندوق بین المللی پول تأکید دارد که کسری بودجه در ایران از سال 2013 به طور مداوم رو به افزایش بوده است و چه برجام و چه تحریم های دولت آمریکا نتوانسته است تأثیر بسزایی در کاهش این فرایند ایجاد کند. گرچه کسری بودجه همواره چیز بدی نیست، اما این امر می تواند توانایی کشور در بهبود فعالیت اقتصادی و بازیابی از اثرات منفی همه گیری ویروس کرونا را محدود کند. این کسری بودجه به ویژه در سال 2020 به شدت افزایش داشته است و صندوق بین المللی پول برای سال 2021 نیز پیش بینی نموده که این رقم به دو برابر سال 2020 خواهد رسید.
نمودار 10 ساله صندوق بین المللی پول از میزان کسری اقتصادی و بودجه در ایران (2011-2021)
روی هم رفته گزارش صندوق بین المللی پول نشان می دهد که خسارت های اقتصادی ناشی از تحریم های دولت آمریکا بر اقتصاد ایران بسیار قابل توجه بوده است، اما در بعضی موارد باید پذیرفت که اقتصاد ایران نیز دارای مسائل عدیده داخلی است که بعضی از این خسارت ها ناشی از همین مسائل داخلی است.
منبع: فرارو