9.4 میلیون خانوار یارانه بگیر فقیر، 6 میلیون مرفه یارانه می گیرند
به گزارش بلاگ پو، به گزارش خبرنگاران به نقل از ایسنا، طی دهه های گذشته تمامی دولت ها در راستای اجرای قانون اساسی کشور در مورد کاهش فقر و شکاف طبقاتی، برنامه های حمایتی و رفاهی متعددی را با صرف هزینه های بسیار بالا اجرا نموده اند که به علت نبود پایگاه اطلاعاتی جامع و عدم شناسایی دقیق گروه های آسیب پذیر و معین نبودن فرایند اجرا، موفقیت چشمگیری در رسیدن به اهداف مدنظر نداشته و با نقدها بسیاری از سوی سیاست گذاران حوزه رفاه اجتماعی و عدم رضایت عمومی روبرو بوده اند.
چرایی راه اندازی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان و چالش های پیش روی آن
آخرین اطلاعات آماری منتشر شده از سوی این وزارتخانه درباره شرایط معیشتی خانوار ایرانی به دوماه گذشته باز می گردد؛ مروری بر گزارش دسته بندی معیشتی خانوارهای ایرانی بر اساس پایگاه اطلاعات رفاهی ایرانیان که در معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تهیه و در اسفندماه 1400 منتشر شده است، خواهیم داشت:
در مقدمه این گزارش آمده است که هدف این گزارش، ارائه یک تصویر کلی از شرایط خانوارهای ایرانی و طبقه بندی آن ها به صورت خلاصه و مختصر است، در حال حاضر سیاست های توانمندسازی متناسب با هر یک از این گروه ها در دفتر مطالعات رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طراحی شده است که در گزارش هایی مجزا در دست انتشار است.
در این گزارش از پرداختن به چرایی فقر و یا سیاست های فقرزدایی اجتناب می گردد.
اجرای سیاست های حمایتی به منظور بهبود شرایط معیشت مردم و کاهش فقر، احتیاجمند شناخت دقیقی از شرایط رفاهی گروه های مختلف عایدیی است. بدون داشتن تصویری جامع از شرایط عایدیی مردم و احتیاجهای آنان، نمی توان سیاست حمایتی مناسب با درجه ای از اصابت قابل قبول به هدف، به اجرا گذاشت.
به همین دلیل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در راستای وظایف قانونی خود برای شناسایی فقرا و برنامه ریزی و اجرای سیاست های حمایتی، طی سال های گذشته، اقدام به راه اندازی و تکمیل پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان نموده است.
تا به امروز نیز سیاست های حمایتی مختلفی براساس اطلاعات به دست آمده از این پایگاه بر اساس احتیاج گروه های مختلف به اجرا گذاشته است.
با این حال پایگاه همچنان در حال تکمیل بوده و همیشه کوشش می گردد تا دسته بندی دقیق تری از خانوارها صورت گیرد.
در این گزارش به طور اجمالی دسته بندی خانوارهای ایرانی در سه طبقه خانوارهای فقیر، خانوارهای میانه و خانوارهای برخوردار ارائه می گردد. این دسته بندی بر اساس آخرین داده های به روزرسانی شده در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان انجام شده است.
دسته بندی خانوارهای ایرانی
در دسته بندی انجام شده به وسیله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، قیودی چون جامع و مانع بودن، مرزبندی تعیین، قابلیت تدوین سیاست های حمایتی نقدی و غیرنقدی و تناسب با شرایط عایدیی در نظر گرفته شده است.
شایان ذکر است که در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، اطلاعات همه ایرانیان دارای کدملی ثبت شده است. اما به لحاظ ساختار خانواده، تنها ساختار خانوارهای یارانه بگیر (یارانه نقدی 45 هزار تومانی) تعیین است. بنابراین در این گزارش، تنها از اطلاعات خانوارهای یارانه بگیر استفاده شده است.
در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، اطلاعات عایدیی و معیشتی از جمعیت 77.4 میلیون نفر یارانه بگیر در کشور جمع آوری شده و براساس این اطلاعات یک دسته بندی از خانوارها انجام شده است.
در این دسته بندی خانوارها براساس شرایط عایدیی به سه گروه فقیر، میانه و برخوردار تقسیم شده اند.
دسته بندی تفصیلی خانوارها در جدویل ذیل قابل مشاهده است:
در جدول بالا خانوارها بر اساس ترکیبی از شرایط شغلی و عایدیی در گروه های فقیر، میانه و برخوردار طبقه بندی شده اند.
منطق دسته بندی به این صورت بوده که ابتدا همه خانوارهای دهک دهم جدا شده و در گروه برخوردار قرار گرفته اند.
همه متغیرهای عایدیی این خانوارها از قبیل درصد برخورداری از خودرو، ارزش خودرو، میانگین های واریز به حساب و خرید از کارت (که در پایگاه اطلاعات رفاه موجود است) نشان می دهد که این گروه تفاوت قابل ملاحظه ای با دهک های پایین تر داشته و بنابراین قابل جداسازی است.
در پایین جدول توزیع نیز، خانوارهایی فقیر شناسایی شده اند که دو شرط از سه شرط، بودن در پنج دهک اول، تحت پوشش نهاد حمایتی بودن و فاقد عایدی ثابت بودن را داشته باشند.
در دسته بندی خانوارهای طبقه میانه نیز ویژگی شغلی ملاک قرار داده شده است که در ادامه برای هر دسته از خانوارها شرح داده خواهد شد.
شرایط و فرایند شناسایی خانوارهای فقیر
تنها 30 درصد خانوارهای فقیر تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند
خانوارهای فقیر، خانوارهایی هستند که دو شرط از سه شرط زیر را داشته باشند؛
-عضو پنج دهک اول
-تحت پوشش نهاد حمایتی
- فاقد عایدی ثابت
با این سه شرط، حدود 9.3 میلیون خانوار فقیر شناسایی شده اند. دسته بندی این خانوارها به دو گروه تحت پوشش (شامل 2.8 میلیون خانوار که 30 درصد از کل خانوارهای فقیر را تشکیل می دهد) و فاقد پوشش نهاد حمایتی (شامل 6.6 میلیون خانوار و 70 درصد از کل خانوارهای فقیر)، این امکان را به دست می دهد تا سیاست گذاری متناسب برای هر گروه به اجرا گذاشته گردد.
به عنوان مثال با وجود آنکه خانوارهای تحت پوشش نهاد حمایتی به طور میانه در دهک پایین تری قرار داشته و سایر متغیرهای مالی آنها نیز پایین تر از خانوارهای فقیر غیرتحت پوشش است، اما به لحاظ برخورداری از بیمه پایه درمان شرایط بهتری دارند و از این رو اگر قرار است گروهی به عنوان اولویت در طرح پوشش بیمه همگانی قرار گیرد، خانوارهای فقیر فاقد پوشش نهادهای حمایتی هستند.
به طورکلی سیاست هایی مانند آنالیز آزمون وسع و معرفی بعضی خانوارهای فاقد پوشش به نهادهای حمایتی، پوشش گسترده بیمه پایه درمان، حمایت از بچه ها دارای سوءتغذیه، طرح اشتغال عمومی و حمایت نقدی اعتباری به منظور خرید کالای اساسی برای گروه خانوارهای فقیر پیشنهاد می گردد.
شناسایی 13.9 میلیون خانوار در طبقه میانه
در مجموع تعداد 13.9 میلیون خانوار در طبقه میانه قرار دارند که براساس نوع شغل آنها، قابل طبقه بندی بوده و به پنج دسته زیر تقسیم می شوند
- کارکنان و مستمری بگیران دولت (2.2 میلیون خانوار، 15.8 درصد از کل خانوارهای میانه)
- کارگران و مشاغل خصوصی (6 میلیون خانوار، 43.3 درصد از کل خانوارهای میانه)
- بازنشستگان (2.4 میلیون خانوار، 17.3 درصد از کل خانوارهای میانه)
- فاقدین عایدی ثابت (3 میلیون خانوار، 21.7 درصد از کل خانوارهای میانه)
- تحت پوشش نهادهای حمایتی (277 هزار خانوار، 2 درصد از کل خانوارهای میانه)
منطق این دسته بندی به این صورت است که به طورکلی کارمندان و مستمری بگیران دولت از امنیت و پایداری شغلی بالاتری برخوردار بوده و کمتر از سایر گروه ها تحت تأثیر شوک ها و رکودهای مالی قرار می گیرند و به طور معمول تحت هر شرایطی حقوق و مستمری ثابت را دریافت نموده و سالیانه افزایش در حقوق و دستمزد دارند. بنابراین سیاست های متناسب با این گروه، متفاوت از سایر گروه ها خواهد بود.
پس از کارمندان دولت، کارگران و مشاغل خصوصی (که شغل رسمی دارای بیمه دارند،) به لحاظ امنیت شغلی قرار دارند. این گروه هرچند از شوک های مالی متأثر می شوند، اما حداقل در صورت از دست دادن شغل می توانند تحت پوشش بیمه بیکاری قرار گیرند.
بازنشستگان (به جز بازنشستگان دولتی) در مرتبه بعدی قرار دارند. این گروه به لحاظ امنیت شغلی شرایط مناسبی دارند اما از یک طرف به دلیل ویژگی های سنی احتیاجمند برنامه های حمایتی ویژه هستند و از طرف دیگر امکان افزایش عایدی در این گروه نسبت به سایر گروه ها به سختی میسر است.
در مرحله دیگر، فاقدین عایدی ثابت قرار دارند. در این گروه هم افراد با عایدی نسبتا بالا قرار داشته و هم افرادی با عایدی پایین تر، اما ویژگی یکسان همه آنها این است که به شدت تحت تأثیر شوک های مالی قرار داشته و امنیت شغلی بسیار پایینی دارند.
گروه آخر تحت پوششین نهاد حمایتی هستند. تعداد اندکی خانوار هستند که تحت پوشش نهادهای حمایتی قرار دارند، اما به نظر می رسد به لحاظ عایدیی جزو دسته بندی فقیر قرار نمی گیرند و از این رو ضروری است تا آزمون وسع مجدد صورت گیرد.
دسته بندی براساس نوع شغل باعث می گردد تا سیاست متناسب با هریک از گروه ها در مواقعی که احتیاج است به اجرا گذاشته گردد.
بعلاوه در نهایت راستی آزمایی دسته بندی خانوارها براساس دهک که در انتهای این گزارش نیز ارائه شده، نشان می دهد که طبقه بندی بر حسب شغل تا حد خوبی می تواند شرایط خانوارها را نشان دهد.
شایان ذکر است که از همه گروه های شغلی، دهک دهم جدا شده و در طبقه برخوردار قرار گرفته است.
شرایط و فرایند شناسایی خانوارهای برخوردار
خانوارهای یارانه بگیر دهک دهم در گروه خانوارهای برخوردار قرارگرفته اند. خانوارهای این گروه به دو دسته کارمندان دولت (327 هزار خانوار و 19 درصد از کل خانوارهای برخوردار) و غیرکارمندان دولت (1.3 میلیون خانوار و 81 درصد از کل خانوارهای برخوردار) تقسیم می شوند.
سیاست متناسب با این گروه حذف از دریافت یارانه نقدی و در اولویت قرار گرفتن پرداخت مالیات بر مجموع عایدی شخصی است.
راستی آزمایی دسته بندی خانوارها براساس دارایی، سفرخارجی و …
دهک بندی در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان براساس شاخص هایی چون دارایی ها، حقوق، بیمه، سفر خارجی، مالکیت خودرو و منزل و میانگین واریز سالانه به حساب سرپرست و اعضای خانوار در سالهای 95 تا 98، تراکنش خرید بانکی در سال های 98 و 99 انجام گرفته و براساس آن، جمعیت یارانه بگیرها به 10 قسمت تقسیم شده است.
دهک اول 10 درصد جمعیتی است که کمترین برخورداری از شاخص های فوق را داشته و دهک دهم، 10 درصد جمعیتی است که بالاترین برخورداری را داشته است.
زمانی که دسته بندی خانوارها براساس شرایط شغلی و عایدیی را با دهک بندی تطبیق می دهیم، به نظر می رسد که دسته بندی فوق (جدول 3) تفکیک نسبتا مناسبی از شرایط خانوارها به دست می دهد به نحوی که بدون استفاده مستقیم از دهک، دسته بندی شغلی خانوارها تطابق مناسبی با دهک آنها دارد.
در جمع بندی این گزارش نیز آمده است که در این مطالعه خانوارهای ایرانی در سه دسته فقیر، میانه و برخوردار قرار گرفتند. در دسته بندی خانوارها، میانه دهک عایدیی خانوارهای فقیر 2.7، خانوارهای میانه 6.5 و خانوارهای برخوردار 10 است.
براساس این دسته بندی، از مجموع 24 میلیون و 901 هزار و 696 خانوار ایرانی یارانه بگیر، 38 درصد فقیر، 55 درصد میانه و 7 درصد برخوردار هستند که سیاستگذار با استفاده از آن می تواند سیاست حمایتی متناسب با هر یک را به اجرا بگذارد.
منبع: تجارت نیوز